ΟΛΥΜΠΙΑ. Κάθε τέσσερα χρόνια στην αρχαία Ελλάδα αγόρια και άνδρες ταξίδευαν στην Ολυμπία για να τιμήσουν τον θεό Δία αγωνιζόμενοι στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι άλλη μια αθλητική διοργάνωση λάμβανε χώρα στο ίδιο στάδιο κάθε τέσσερα χρόνια — αυτή για τις νεαρές γυναίκες και τα κορίτσια.

Η εκδήλωση ονομαζόταν Ηραία και ήταν ένας τρόπος για να τιμήσουν τη θεά Ήρα. Αν και υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για τα Ηραία, οι μελετητές θεωρούν ότι ίσως ήταν μια προγαμιαία τελετουργία μύησης. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο οι ανύπαντρες κοπέλες, οι οποίες είχαν λυτά τα μαλλιά τους και φορούσαν κοντό χιτώνα πάνω από το γόνατο -ώστε να είναι ευκίνητες - που έπιανε μόνο στον αριστερό ώμο θυμίζοντας τις παραστάσεις που έχουμε από τις Αμαζόνες. Το σπριντ που έπρεπε να κάνουν οι αθλήτριες, οριζόταν στα 5/6 του σταδίου της Ολυμπίας, δηλαδή τα 160 από τα 192 μέτρα.

Ο πρώτος ναός προς τιμήν της θεάς Ήρας είχε ήδη χτιστεί το 1.100 π.Χ. και υπάρχει η θεωρεία ότι τα Ήραια, χρονολογούνται πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι αγώνες τελούνταν κάθε τέταρτο έτος, την ίδια χρονιά που τελούνταν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά χωρίς να συμπίπτουν οι ακριβείς ημερομηνίες τέλεσής τους. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα Ήραια εναλλάσσονταν ως προς το ποιος αγώνας προηγούνταν χρονικά, ώστε να μην προσβάλλεται ούτε ο Δίας, ούτε η Ήρα.

Τη διοργάνωση αναλάμβαναν 16 γυναίκες από την Ήλιδα που άνηκαν σε επιφανείς οικογένειες, οι οποίες είχαν και τον ρόλο των Ελλανοδικών/κριτών. Οι ίδιες οι διοργανώτριες είχαν το καθαρά ιερατικό καθήκον να υφάνουν το πέπλο της Ήρας, το οποίο και εναπόθεταν κατά την διάρκεια της τελετής των Ηραίων στο άγαλμά της μέσα στον ναό και ύστερα ξεκινούσαν οι αγώνες.

Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι υπήρχαν τρεις ηλικιακές κατηγορίες, ενώ τα βραβεία για τις τρεις νικήτριες ήταν ένα στεφάνι από την ιερή αγριελιά, ένα κομμάτι από το κρέας της αγελάδας (και σύμβολό της, αντίστοιχα ο Δίας είχε τον ταύρο στα σύμβολά του) που θυσιαζόταν προς τιμήν της θεάς, η κατανάλωση του οποίου ισούταν με την αποδοχή της δύναμης της Ήρας. Τέλος, η νικήτρια κατακτούσε το δικαίωμα αφιέρωσης αγαλματίδιου με την μορφή τους στον ναό της Ήρας.

Τα Ήραια καθιέρωσε σύμφωνα με τον μύθο η Ιπποδάμεια εγγονή του θεού Άρη ως κάθαρση. Ο πατέρας της ο βασιλιάς Οινόμαος, είχε θεσμοθετήσει αγώνισμα αρματοδρομίας αντοχής με έπαθλο την κόρη του. Αν οι επίδοξοι μνηστήρες έχαναν, τους σκότωνε. Μόνο που η Ιπποδάμεια ερωτεύτηκε τον 13ο μνηστήρα, τον Πέλοπα, ο οποίος εξαγόρασε τον ηνίοχο του βασιλιά να σαμποτάρει το άρμα του Οινόμαου με αποτέλεσμα να φύγει ο μπροστινός τροχός και να σκοτωθεί.

Έτσι η Ιπποδάμεια ζητώντας συγχώρεση από τους θεούς, θεσμοθέτησε τους αγώνες προς τιμήν της θεάς Ήρας. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η Ιπποδάμεια θεσμοθέτησε τους αγώνες από ευγνωμοσύνη προς την Ήρα για τον γάμο της με τον Πέλοπα (η Εστία, προστάτιδα της οικογένειας, εντάχθηκε μεταγενέστερα στο Πάνθεον, τον ρόλο της κατείχε η Ήρα).

Πέρα από τον μύθο, οι αγώνες θεωρούνται ως εύλογο αποτέλεσμα εποχών πριν από τις πατριαρχικές κοινωνίες, όπου η θέση της γυναίκας ήταν πιο ισχυρή και λατρεύονταν θεές όπως η Γαία-Θεά Μητέρα, (αργότερα αντικαταστάθηκαν από τη Δήμητρα και την Ήρα) και άλλες γήινες-χθόνιες θεότητες της γονιμότητας. Αυτήν την θεωρία επιβεβαιώνει το γεγονός ότι και ο ναός πάνω στον οποίο χτίστηκε το Ήραιο (το Ήραιο είναι ο αρχαιότερος ναός που έχει βρεθεί), είναι χτισμένος σε ακόμα παλαιότερο βωμό θηλυκής θεότητας.

Η Nancy Serwint, καθηγήτρια της αρχαίας τέχνης και αρχαιολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα έχει γράψει για τα Ηραία «Θεωρώ ότι τα Ηραία είναι πιθανώς μια κοινωνική ιεροτελεστία. Μια ιεροτελεστία κοινωνικής εισαγωγής οπού αφήνεις πίσω σου την παιδική ηλικία και είσαι έτοιμος να κάνεις το επόμενο βήμα για να ενταχθείς σε στην κατηγορία του γάμου». Για τα ανύπαντρα κορίτσια, τα Ηραία μπορεί να ήταν «μια κοινωνική εισαγωγή στην κοινωνία των ενηλίκων».

Αγώνες προς την ενηλικίωση

Τα μόνα άλλα γνωστά στοιχεία για τα Ηραία είναι τα αγάλματα που φαίνεται να απεικονίζουν γυναίκες δρομείς να φορούν τη φορεσιά που δήλωσε ο Παυσανίας ότι φορούσαν οι δρομείς στα Ηραία. Ένα από τα αγάλματα, είναι μια χάλκινη φιγούρα που χρονολογείται από το 520 έως το 500 π.Χ., ενώ ένα άλλο άγαλμα (από μάρμαρο) χρονολογείται από το 30 π.Χ. έως το 68 μ.Χ., υποδηλώνοντας ότι τα Ηραία μπορεί να διαρκούσαν για αρκετούς αιώνες.

Η Serwint υποστηρίζει ότι η φορεσιά είναι σημαντική επειδή «ο χιτώνας ήταν πάντα μέρος των φεστιβάλ μύησης. Το συγκεκριμένο ντύσιμο υποδηλώνει ότι τα Ηραία δεν ήταν απλώς γυναίκες και κορίτσια που έτρεχαν τριγύρω, αλλά ένα μάλλον σημαντικό κοινωνικό τελετουργικό στη ζωή ενός ανύπαντρου κοριτσιού. Εκείνη την περίοδο, τα κορίτσια παντρεύονταν μέχρι την ηλικία των 14 ή 16 ετών, επομένως οι αθλήτριες πιθανότατα δεν ήταν μεγαλύτερες από εκείνη την ηλικία.»

«Ένας από τους στόχους των Ηραίων ήταν η ελπίδα να αποκτήσεις έναν καλό σύζυγο, έναν καλό γάμο», λέει ο Thomas F. Scanlon, ομότιμος καθηγητής κλασικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο οποίος έχει γράψει για τα Ηραία. Η θεά του αθλητικού γεγονότος, η Ήρα, ήταν η θεά του γάμου, ακόμα κι αν ο γάμος της με τον Δία ήταν στην καλύτερη περίπτωση δύσκολος.

Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι τα Ηραία περιλάμβαναν μόνο ντόπιες κοπέλες και γυναίκες, αλλά ο Scanlon πιστεύει ότι τα Ηραία περιλάμβαναν ελεύθερες αθλήτριες από όλο τον ελληνικό κόσμο, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες συγκέντρωσαν ελεύθερα αγόρια και άνδρες από διαφορετικές ελληνικές πόλεις-κράτη. Παρόλο που ο Παυσανίας δεν διευκρινίζει ποιος θα μπορούσε να παρακολουθήσει τα Ηραία ως θεατής, τόσο ο Scanlon όσο και η Serwint πιστεύουν ότι μόνο κορίτσια και γυναίκες θα μπορούσαν να παρευρεθούν.

Μερικοί μελετητές το αμφισβήτησαν γιατί υπάρχουν πολύ λιγότερα στοιχεία για τα Ηραία σε σύγκριση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που διήρκεσαν από το 776 π.Χ. έως το 393 μ.Χ. Ωστόσο, ο Scanlon υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να το δούμε αυτό ως ασυνήθιστο. Επισημαίνει μια παρόμοια έλλειψη στοιχείων και για άλλες εκδηλώσεις κοριτσιών, τα οποία οι άνδρες Έλληνες συγγραφείς μπορεί να θεωρούσαν λιγότερο σημαντικά από εκείνα για τους άνδρες.

Στη Σπάρτη, όπου και τα κορίτσια και τα αγόρια λάμβαναν σκληρή εκπαίδευση, αρχαίες πηγές φαίνεται να αναφέρουν αγώνες που γίνονταν αποκλειστικά για τα κορίτσια της Σπάρτης. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν επίσης μια επιγραφή στους Δελφούς από τον πρώτο αιώνα μ.Χ., στην οποία ένας πατέρας τιμούσε τις τρεις κόρες του και γιόρταζε τις νίκες τους σε διάφορα αθλητικά γεγονότα.

Πιθανότατα δεν υπήρχε θέση για τις παντρεμένες γυναίκες στον αθλητισμό στην αρχαία Ελλάδα, με αξιοσημείωτη εξαίρεση των γυναικών που ήταν εκπαιδεύτριες αλόγων. Η αρματοδρομία ήταν ένα από τα κατεξοχήν αντρικά αθλήματα στους Ολυμπιακούς Αγώνες, και παρόλο που οι γυναίκες δεν μπορούσαν να αγωνιστούν από μόνες τους, μπορούσαν να εκπαιδεύσουν τα άλογα και να τα προετοιμάσουν για τον αγώνα.

Αυτή η ευκαιρία ήταν ανοιχτή μόνο σε πλούσιες γυναίκες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν άρματα, αλλά ήταν επίσης και ο μόνος τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες μπορούσαν να «κερδίσουν» σε ένα Ολυμπιακό γεγονός. Η πρώτη γνωστή γυναίκα που κέρδισε έναν Ολυμπιακό αγώνα χορηγώντας σε ένα άρμα ήταν η Σπαρτιάτισσα πριγκίπισσα Κυνίσκα, η οποία κέρδισε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 396 και το 392 π.Χ. Τίμησε το επίτευγμά της παραγγέλνοντας ένα άγαλμα που τη γιόρταζε ως «η πρώτη γυναίκα από όλες τις Ελληνίδες γυναίκες που κέρδισαν σε ένα Ολυμπιακό άθλημα», λέει ο Scanlon.

Η Κυνίσκα δεν θα μπορούσε να παρευρεθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες για να παρακολουθήσει την αρματοδρομία της, αλλά ούτε και οποιαδήποτε άλλη γυναίκα χορηγός αρμάτων. Αν και οι γυναίκες απαγορευόταν να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, επιτρεπόταν να εκτρέφουν άλογα και να παίρνουν μέρος σε αρματοδρομίες με τα άλογά τους και τις αρματηλάτες τους. Νικητής ανακηρυσσόταν ο ιδιοκτήτης των αρμάτων / αλόγων. Έτσι η Κυνίσκα είχε ανακηρυχθεί νικήτρια στις αρματοδρομίες («στα άρματα») δυο φορές.

Η Κυνίσκα παρέμεινε η μοναδική Ελληνίδα ολυμπιονίκης μέχρις ότου η επίσης Σπαρτιάτισσα Ευρυλεονίς νίκησε και αυτή στις αρματοδρομίες το 368 π.Χ. Αργότερα, η Βερενίκη Β΄ της Αιγύπτου (267 ή 266 – 221 π.Χ.) νίκησε και αυτή γύρω στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ.

Δείτε μία αναπαράσταση των αρχαίων Ηραίων:

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις