Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Ποιος θα το πίστευε ότι στη Σπάρτη του 21ου αιώνα διασώζεται ακόμα ένας νερόμυλος , συνομήλικος , σχεδόν , της νέας πόλης , η οποία ιδρύθηκε με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα στα 1834 .

Πρόκειται για το νερόμυλο (αλευρόμυλο) του «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΥ» , ένα από τα πρώτα «βιομηχανικά» κτίρια της Σπάρτης , που χτίστηκε στη βόρεια όχθη της Μαγουλίτσας , στην απόληξη του «τυφλού» δρόμου που βρίσκεται μπροστά ακριβώς από το Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας Σπάρτης . Η τοποθεσία δεν επιλέχθηκε τυχαία , αφού τα νερά που κινούσαν τον μύλο έπρεπε να έχουν τόπο διαφυγής μέσα από το ποτάμι .

Θα περνούσαν πολλές 10ετίες μέχρις ότου οι πρώτοι κάτοικοι της Σπάρτης γίνουν αστοί και πάψουν να έχουν σχέση με τον αγροτικό τρόπο ζωής , τον οποίο έφεραν μαζί τους από τα χωριά που μετοίκησαν . Έτσι , λοιπόν , για χρόνια πολλά , οι Σπαρτιάτες (αλλά και οι κάτοικοι των γύρω χωριών) είχαν ανάγκη από αλευρόμυλους κι ένας απ’ αυτούς ήταν και ο μύλος του «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΥ» .

Το νερό ερχόταν μέχρι το μύλο με νεραύλακο από τη Μαγούλα . Επειδή στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής το έδαφος δεν βοηθούσε τη φυσική ροή του νερού , χρειάστηκε να χτιστεί ένα εναέριο υδραγωγείο , κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα . Ένας λιθόχτιστος τοίχος , δηλαδή , με καμάρες στη βάση του , στην κορφή του οποίου υπήρχε το αυλάκι , που με κατάλληλη κλίση έφερνε το νερό μέχρι το μύλο . Από το εναέριο μυλαύλακο το νερό έφτανε στο μυλοβάγενο , πέρναγε με πίεση από το σιφούνι , έπεφτε στη φτερωτή του μύλου κι έδινε κίνηση στα λιθάρια , ώστε ν’ αλέσουν τον ευλογημένο καρπό της Δήμητρας , για το ψωμί της οικογένειας , αφού κατά το λαό : " Όλα 'ναι υφάδια της κοιλιάς και το ψωμί στημόνι ".

Ο νερόμυλος του «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΥ» είναι ένα λιθόχτιστο κτίσμα με ξύλινα σενάζια , το οποίο , στην επιφάνεια του εδάφους στη ΒΑ πλευρά , φαίνεται ισόγειο , αλλά καταλήγει 3ώροφο (!!!) από κάτω , στην όχθη του ποταμιού της Μαγουλίτσας. Η σκεπή του είναι δίρριχτη , με λαμαρίνα , κατασκευή μάλλον νεότερη στη θέση παλιάς κεραμοσκεπής . Οι τοίχοι είναι «δεμένοι» από τη μια άκρη μέχρι την άλλη με μεταλλικούς ελκυστήρες . Ολόγυρα , πολλά μικρά και μεγάλα παράθυρα (ανάλογα με τις ανάγκες εργασίας στο εσωτερικό του μύλου) , με ξύλινα πρέκια , άλλα με σιδερένια κάγκελα άλλα χωρίς , μερικά με παντζούρια ξύλινα , συμπαγή .

Στη στενή όψη του μύλου , αυτή που κοιτάζει ανατολικά , χαμηλά στη βάση , υπάρχει είσοδος που ακόμα κλείνει με μια παλιά πόρτα ξύλινη από σανίδες συναρμοσμένες , ενώ άλλη μια είσοδος υπάρχει στο πάνω πάτωμα από τη ΒΑ πλευρά , εκεί που ο 3ος όροφος γίνεται ισόγειος . Ένα μεγάλο μέρος του εναέριου υδραγωγείου , με κατεύθυνση βορράς – νότος , με μια χαρακτηριστική καμάρα στη βάση του , έχει διασωθεί ως τα σήμερα , μάρτυρας των σοφών τεχνικών που είχαν αναπτύξει οι παλιοί για να λύνουν τα πρακτικά προβλήματα της ζωής τους !!!

Ο νερόμυλος «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΥ» βρίσκεται μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον , «πνιγμένος» , κυριολεκτικά , μέσα στα πλατάνια , στις μουριές , στις καρυδιές , στις λεμονιές , στους ευκαλύπτους και στην άλλη οργιαστική βλάστηση της Μαγουλίτσας , η οποία κυλά ήρεμα τα νερά της λίγο πιο κάτω , ενώ γύρω του υπάρχουν σκορπισμένα παλιά λείψανα από διάφορες περιόδους της ζωής του . Η πανέμορφη ρεματιά του ποταμιού , με την πυκνή βλάστηση και τα στενά περάσματα , τις άσπρες βοτσαλόπετρες της κοίτης και το νεράκι που κυλάει γάργαρο για να συναντήσει παρακάτω τον Ευρώτα , μαζί με όλα τα πουλάκια και τα ζωντανά της γης και του νερού που ζουν εκεί , είναι ένα μνημείο της φύσης στενά και αρμονικά δεμένο με τον παλιό νερόμυλο , τον γείτονά της .

Και κάτι πραγματικά εντυπωσιακό : Δίπλα ακριβώς από την κάτω είσοδο του μύλου αναβλύζει ακόμα μια δροσερή πηγή (!!!) , τα νερά της οποίας , μετά από ένα σύντομο ταξίδι , σμίγουν μ’ εκείνα της Μαγουλίτσας .
Στέκεσαι κάτω από τα βαθύσκια δέντρα , πλάι στον παλιό νερόμυλο , κλείνεις τα μάτια και θαρρείς πως ακούς το πανάρχαιο τραγούδι του μύλου : Το θόρυβο του νερού που πέφτει ορμητικά , τα μυλολίθαρα που αγκομαχούν γυρίζοντας , τις φωνές και τα γέλια του μυλωνά και των ανθρώπων και το ατέλειωτο κράκα-κρακ της φτερωτής , δεμένα όλα με το θρόισμα του αέρα μέσα στα φυλλώματα , το τραγούδι των τζιτζίκων και των πουλιών πάνω στα κλαδιά και το κελάρυσμα του νερού της Μαγουλίτσας και της πηγούλας του μύλου .

Τελευταίος ιδιοκτήτης του μύλου ήταν ο Γεώργιος Φιλιππόπουλος , του οποίου το σπίτι του υπάρχει ακόμα εκεί κοντά στην καμάρα του μυλαύλακου . Η γυναίκα του κυρ-Γιώργη , η κυρα – Ευαγγελία Φιλιπποπούλου – Σουρλή , από τη Βαμβακού , ενεργή και δραστήρια , παρά τα 90 (και βάλε) χρόνια της (!!!) , συνεχίζει να ζει στο σπιτάκι της κοντά στον μύλο , να βάζει κήπο πίσω από την καμάρα , να κλαδεύει και να ραντίζει την κληματαριά (ακουμπητά στον τοίχο του νεραύλακου) με τα μεγάλα ζουμερά σταφύλια , να φυτεύει δέντρα γύρω από το νερόμυλο και να τα περιποιείται σαν παιδιά της , να καθαρίζει και να φροντίζει το χώρο και να φυλάει τις μνήμες ζωντανές .

Δυστυχώς (ή ευτυχώς) οι περισσότεροι Σπαρτιάτες αγνοούν την ύπαρξη αυτού του γνήσιου , παραδοσιακού και γραφικού μύλου μέσα στην πόλη τους , ο οποίος (μαζί με το εναέριο υδραγωγείο του) θα μπορούσε να ανακατασκευαστεί , να αξιοποιηθεί , να αναδειχθεί και να γίνει επισκέψιμος , σαν ένα ξεχωριστό, ζωντανό κομμάτι της ιστορίας και της παλιάς ζωής της πόλης , ώστε να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι την ιστορία , τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής , απολαμβάνοντας όμορφες στιγμές στη φύση , ταξιδεύοντας στο χρόνο και την παράδοση ! Συγχρόνως θα αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο εναλλακτικού τουρισμού για την πόλη μας .

«(…) Μείνετε μαζί φίλοι.
Μη σκορπάτε και αποκοιμηθείτε.
Η φιλιά μας είναι φτιαγμένη
από αγρύπνια.
Ο νερόμυλος παίρνει νερό
γυρνά και το δίνει
κλαίγοντας.
Έτσι αυτό μένει στον κήπο
ενώ μια άλλη στρογγυλάδα κυλά
ψάχνοντας σε μια στεγνή κοίτη
κείνο που νοιώθει ότι ζητά.(…)»
Jalaluddin Rumi (1207-1273), Πέντε ποιήματα, μτφρ. Βίκος Ναχμίας