Σπάρτη 1949: Μια φωτογραφία διηγείται την ιστορία της

Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

ΣΠΑΡΤΗ. Σεπτέμβριος του 1949. Έχει, ήδη, μπει το φθινόπωρο, για τα καλά, και το λεωφορείο του ΚΤΕΛ είναι έτοιμο να ξεκινήσει το ταξίδι του για τη νότια Λακωνία, με τέρμα τη Νεάπολη.

Το 1949 έμελλε να είναι η τελευταία χρονιά του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου και μπροστά στη διαφαινόμενη επικράτηση του Εθνικού Στρατού, τα ταξίδια, που κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου γίνονταν αραιά και με φάλαγγες, συνοδεία αστυνομίας και στρατού, τώρα άρχισαν να πυκνώνουν.

Οι δυο φορτοεκφορτωτές του ΚΤΕΛ έχουν φορτώσει τα μπαγκάζια των ταξιδιωτών στη σχάρα πάνω από το λεωφορείο (εκτός από ένα ταγάρι που μια γιαγιά δεν θέλησε να αποχωριστεί και το ακούμπησε στο πεζοδρόμιο) κι ύστερα, βλέποντας τον φωτογράφο να τους «σημαδεύει» με τη μηχανή του, κάθισαν στην οροφή του λεωφορείου, για να βγουν αναμνηστική φωτογραφία, που, ίσως, δεν πήραν ποτέ στα χέρια τους.

Οι ταξιδιώτες πόζαραν κι αυτοί στον φακό, καθένας με τον τρόπο του, και μετά, μ’ ένα «κλικ», πέρασαν στην «αθανασία». Ανάμεσά τους και δυο φοιτήτριες της Αμερικάνικης Σχολής Κλασσικών Σπουδών Αθήνας ( ASCSA), η Έβελιν Χάρισον (5η από δεξιά) και η Άννα Μπέντζαμιν (με παντελόνι, που στέκεται πίσω από το λεωφορείο), οι οποίες βρίσκονταν στη Λακωνία στα πλαίσια Ακαδημαϊκού Προγράμματος της Σχολής, ο κύριος στόχος του οποίου ήταν να γνωρίσουν και να μελετήσουν, οι Αμερικανοί φοιτητές, την ιστορία και την αρχαιολογία της Ελλάδας, επιτόπου.

Η φωτογραφία αυτή, του 1949, η οποία προέρχεται από το ASCSA Archives, φωτογραφική συλλογή Evelyn L. Smithson, έχει αποτυπώσει, ακριβώς απέναντι, και το διώροφο σπίτι-φαρμακείο του αείμνηστου Δημάρχου-Φαρμακοποιού Γεωργίου Σαϊνόπουλου, το οποίο παραμένει, έως ΚΑΙ σήμερα, ένα αρχιτεκτονικό νεοκλασικό στολίδι και ένα σημείο μνήμης για την πόλη μας.

Η «μούρη» ενός στρατιωτικού αυτοκινήτου, που ανεβαίνει την Παλαιολόγου, θυμίζει τις ζοφερές εκείνες μέρες του Εμφυλίου, τότε που η παρουσία στρατού και αστυνομίας ήταν στοιχείο της καθημερινότητας των Σπαρτιατών.

Το ΚΤΕΛ Λακωνίας λειτούργησε για πρώτη φορά το 1946, όταν ιδρύθηκε ο Σύλλογος Πληγέντων Αυτοκινητιστών και πρωτοστεγάσθηκε, μέχρι το 1970, στο ισόγειο του εμβληματικού ξενοδοχείου της Σπάρτης «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ» (εγκαίνια 1935), στη βόρεια γωνία του, Παλαιολόγου και Βρασίδου. Το 1970 το ΚΤΕΛ «έφυγε» από το «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ» και «πήγε» μερικές δεκάδες μέτρα πιο κάτω, στην οδό Βρασίδου, μέχρι το 2006, οπότε και εγκαταστάθηκε στις δικές του, σημερινές, σύγχρονες εγκαταστάσεις.

Εκεί, στο ισόγειο του «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ» το ΚΤΕΛ είχε για «γείτονες», ακριβώς δίπλα του το καφε-γαλακτο-ζαχαροπλαστείο του Θεόδωρου Ράπτη, στο οποίο ξεκουράζονταν και απάγκιαζαν οι ταξιδιώτες, πίνοντας το καφεδάκι τους, το γάλα, το αναψυκτικό και το κονιακάκι τους, τρώγοντας μια πάστα ή μια κομπόστα και αγοράζοντας και καμιά σοκολάτα για τα εγγόνια τους και τα παιδιά τους, που πρόσμεναν να τους συναντήσουν. Στη νότια γωνία του «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ» λειτουργούσε, τότε, και για πολλές 10ετίες, το υποκατάστημα Σπάρτης της Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος.

Το ξενοδοχείο «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ», το ΚΤΕΛ Λακωνίας και η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, εκεί στο κέντρο της Σπάρτης, δημιουργούσαν έναν πυρήνα ζωής και έντονης καθημερινής δραστηριότητας. Οι ταξιδιώτες του ΚΤΕΛ, οι φιλοξενούμενοι στο «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ», οι πελάτες της ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, οι θαμώνες του Γαλακτοπωλείου ΡΑΠΤΗ, οι αχθοφόροι, που έκαναν πιάτσα εκεί με τα καροτσάκια τους, για μεροκάματο, οι λούστροι που, με το κασελάκι τους περασμένο στον ώμο, γύρευαν πελάτες με λερωμένα παπούτσια, οι πλανόδιοι μικροπωλητές (η Παναγιώτα, ο Μπαρμπα-Βαγγέλας, ο Μπούζης (Αθανασόπουλος) κ.α) που πουλούσαν τα καλούδια τους (κουλούρια, ματζούνια, καραμελικά, ξηρούς καρπούς, πορτοκαλάδες κλπ), όλοι αυτοί (και άλλοι πολλοί) δημιουργούσαν, εκεί, στο «ΜΕΝΕΛΑΪΟΝ» μια καρδιά της Σπάρτης, παλλόμενη από ζωή:

«Θυμάμαι πόση εντύπωση έκαναν στα παιδικά μας μάτια τα παρκαρισμένα, μπροστά από το κτίριο, παλαιϊκού τύπου λεωφορεία, με τους επιβάτες πάντοτε βιαστικούς. Και κει, μέσα από την αίθουσα του ΚΤΕΛ, κάπου σα να ακούω την ιδιότυπη, βραχνή φωνή του κλητήρα του ΚΤΕΛ, του περίφημου Ακρίβου, να καλεί τους ενδιαφερόμενους για να ταξιδέψουν, να καταλάβουν τις θέσεις τους: «Τελευταία προειδοποίηση, των δύο και μισή για Αθήνα αναχωρεί».

Κι όποιος πρόλαβε, τον Κύριον είδε.»

(Δημοσθένης Ματάλας –Δήμαρχος Σπαρτιατών , από ομιλία που έγινε τον Ιανουάριο του 1985 στα εντευκτήρια της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης , στα πλαίσια του εορτασμού των 150 χρόνων από την ίδρυση της νέας Σπάρτης)

ΥΓ: ( για την ιστορία και τη μνήμη):

Η Evelyn Byrd Harrison (Charlottesville, Virginia 1920 - New York City 2012), μετά τις σπουδές της, διέπρεψε ως κλασικός, λόγιος και αρχαιολόγος με εξειδίκευση στην Αθηναϊκή Γλυπτική του 5ου αιώνα π.Χ. Δίδαξε Ιστορία Καλών Τεχνών στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και παρέμεινε συνδεδεμένη, για πάνω από 60 χρόνια, με την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Έλαβε πολλές ακαδημαϊκές και τιμητικής διακρίσεις και τίτλους και συνέγραψε πολλά έργα για την ιστορία της τέχνης και την ελληνική αρχαιολογία.

Η Anna Shaw Benjamin (1926–2013), έχοντας μάθει λατινικά και ελληνικά στο σπίτι από τον πατέρα της, απέκτησε το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό της από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Ενώ ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια ξεκίνησε την αρχαιολογική της σταδιοδρομία από την Αμερικανική Σχολή Αθηνών, κάνοντας πρωτοποριακή δουλειά στις επιγραφές της Αθηναϊκής Αγοράς. Αργότερα υπηρέτησε ως Διευθύντρια του Θερινού Ινστιτούτου της Αμερικανικής Σχολής, ενώ, σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της, επέστρεφε, τα περισσότερα καλοκαίρια, στην Ελλάδα, για να «σκάψει» στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Υπηρέτησε ως καθηγήτρια και ως υψηλόβαθμο στέλεχος σε πολλά αμερικανικά Πανεπιστήμια, έλαβε πολλές διακρίσεις και συνέγραψε βιβλία ιστορικά και αρχαιολογικά, πολλά εκ των οποίων αναφέρονταν στην Αρχαία Ελλάδα.