Η Σπάρτη (δεν είναι η υλική υπόσταση, αλλά όλοι εμείς)

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Σπάρτη δεν είναι η υλική υπόσταση, αλλά όλοι εμείς. Είναι ο ζωντανός οργανισμός, στο σώμα του οποίου καθημερινά συντελούνται σημαντικές λειτουργίες και αλλαγές από τις κοινωνικές συμπεριφορές, από την ίδια τη ζωή, η οποία κινείται, μετασχηματίζεται, διαμορφώνεται, εξελίσσεται. Είναι ο χώρος σφυρηλάτησης των ιδεολογιών, της ανταλλαγής των απόψεων, της δημιουργίας αντιλήψεων και απόκτησης νοοτροπιών, που προσδιορίζουν τον άνθρωπο. Πόλη είναι «…η ενεργός κοινότητα των αυτοδιοικούμενων συμπολιτών, οι οποίοι ενσυνείδητα καθόρισαν μια δημόσια και μια ιδιωτική οργάνωση ζωής» (Ιωάννης Δεσποτόπουλος, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)

Η Σπάρτη, πόλη-κράτος της αρχαιότητας έχει καταγραφεί ως η πειθαρχημένη κοινωνία, πιστή στους νόμους της, με υψηλό το αίσθημα της φιλοπατρίας, ειδικής εκπαίδευσης και αγωγής. Βέβαια υπήρξαν ο αυταρχισμός, το συγκεντρωτικό καθεστώς, η θεσμοθετημένη δουλεία και η ιδιαίτερη πολεμική κουλτούρα, που επέβαλαν οι συνθήκες της εποχής εκείνης. Όταν προσεγγίζεις την αρχαία Σπάρτη στο νου έρχονται οι 300 του Λεωνίδα, το θάρρος και η σκληρή ζωή τους. Η κινηματογραφική εισπρακτική επιτυχία των «300» κινείται μακριά από την ιστορική αλήθεια και επικεντρώνεται στις εντυπωσιακές σκηνές μάχης ενάντια στους πολυπληθείς και με υπεροπλία, αλλά υποδεέστερους Πέρσες. (Να σημειωθεί ότι η Περσία, το σημερινό Ιράν αντέδρασε στον τρόπο παρουσίασης των γεγονότων από την ταινία και της προσάπτει πολιτικές σκοπιμότητες.) Όμως έτσι συμβαίνει πάντοτε, από τη μια μεριά η φαντασία και η μυθοπλασία και η ακρίβεια από την άλλη. Τα ξεχωριστά αυτά χαρακτηριστικά έχουν επηρεάσει και κεντρίσει το ενδιαφέρον της ντόπιας και διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, η οποία θέλει να δει από κοντά και να γνωρίσει τη σύγχρονη πόλη, η οποία μαζί με τον Μυστρά απαρτίζουν ένα μοναδικό σύνολο. Η προσγείωση όμως συχνά είναι ανώμαλη, αφού αμέσως διαγράφεται η δυσαρέσκεια, η διάψευση των προσδοκιών.

Η καθήλωση προέρχεται κατ’ αρχήν από το επίπεδο της στατικής και παθητικής εικονικής συμπεριφοράς και κατά δεύτερο της πνευματικής κουλτούρας εκφρασμένης ως επί το πλείστον σε ένα πλαίσιο συντηρητισμού, «γνήσιου» τοπικού πατριωτισμού και κατ’ επέκταση βαθμιαίου απομονωτισμού. Μέσα στη μικρογραφία του αστικού χώρου ο επισκέπτης αλλά και ο κάτοικος ψάχνει να βρει τα στοιχεία της σύνδεσης με το παρελθόν, αλλά απογοητεύεται σύντομα, όταν ανακαλύπτει ότι οι θησαυροί έχουν χαθεί ή δεν έχουν ποτέ ξεσκεπαστεί από τη σκόνη του χρόνου. Ο ερευνητής εγκλωβισμένος στην άμορφη μάζα της τσιμεντοποίησης, που κατακρατεί και ανεβάζει τη θερμομετρική κλίμακα, αφού η έλλειψη ουσιαστικών παρεμβάσεων αλλά και πράσινου είναι εμφανής και προσπαθεί να καταλάβει αν βρίσκεται στον πραγματικό ιστό της ιστορικής πόλης.

Ζούμε, περπατάμε και αναπνέουμε, όχι τυπικά ή από συνήθεια, αλλά για να απολαμβάνουμε τα αγαθά που διεγείρουν τις αισθήσεις δημιουργώντας ευχάριστα συναισθήματα και διαθέσεις. Είμαστε εδώ για να εισπράττουμε την αρμονία και τη συμμετρία από ένα αρχιτεκτονικό οικιστικό τοπίο ενταγμένο σε ένα φυσικό περιβάλλον. Σε μια πόλη, που γεφυρώνει τα στοιχεία του αρχαιοελληνικού, του ρωμαϊκού και του νεώτερου πολιτισμού. Η απαίτηση αυτή δεν είναι συμβιβαστική, αλλά καθημερινά διεκδικητική και μάχιμη απέναντι στους φορείς των συμφερόντων, οι οποίοι έχουν τον δικό τους συντελεστή κατανόησης.

Αν εμβαθύνει κανείς μελετώντας προσεκτικά τις έστω και περιορισμένες δραστηριότητες θα πειστεί ότι η Σπάρτη διαθέτει σπουδαίους ανθρώπους με ενεργητικότητα και διάθεση για προσφορά, που μπορούν να την καταστήσουν ζωντανή, συνεχώς να αλλάζει και να εξελίσσεται. Αυτοί οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι νέες και οι νέοι με κάθε τρόπο, παίρνοντας χώρο, να κρατηθούν στην πόλη, να συμπορευθούν μαζί της εκμεταλλευόμενοι τον ακριβό τους χρόνο αφήνοντας πίσω την ακινησία της καρέκλας και του δεύτερου καφέ, να δράσουν και να δημιουργήσουν στον τομέα που μπορούν να προσφέρουν, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, αλλά και των ιδίων.

Είναι ανάγκη μέσα σ’ αυτόν τον όχι και τόσο καθαρό πολιτιστικό βιότοπο, τον στάσιμο και ανέγγιχτο για δεκαετίες, να ζωντανέψουν οι προγονικές αρχές και αξίες που σημάδεψαν τη Σπαρτιάτικη κοινωνία και αποτελούν διαχρονικά πρότυπα για αναλύσεις και μόρφωση ντόπιων και ξένων. Οι πολίτες παθητικοί και αδιάφοροι στη μεγάλη τους πλειονότητα καλούνται να σταθούν όρθιοι και ενεργοί, πέρα από κομματικές εξαρτήσεις, να ωθήσουν τη νέα δημοτική αρχή στο σπάσιμο των κατεστημένων αντιλήψεων και νοοτροπιών, μη υπολογίζοντας το μέγεθος του κόστους. Η πόλη, ο δημόσιος χώρος είναι από τη φύση-θέση του φιλικός με το περιβάλλον, δεμένος με τις τέχνες και τον πολιτισμό. Η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική, ο χορός, οι εκθέσεις βιβλίων επιβάλλεται να είναι άρρηκτα δεμένες-ταυτισμένες με την Σπάρτη, την οποία μπορούν να εκφράσουν και να αναδείξουν, αλλά λείπουν από το κέντρο της. Οι κάτοικοι είναι αυτοί που θα προσδιορίσουν την ποιότητα των εκδηλώσεων μέσα από τη συμμετοχική διαδικασία με προτάσεις, αυστηρή κριτική, πλουραλισμό και ανοιχτό μυαλό διευρύνοντας τα περιορισμένα όρια των τοπικών προκαταλήψεων.

Όταν κεντρικά τμήματα της Παλαιολόγου και της Λυκούργου αποκλειστούν τελείως για τα αυτοκίνητα, πεζοδρομηθούν και πρασινίσουν, τότε η Πόλη «υποκλίνεται» στους ανθρώπους της.