«Ο ψαράς και ο γιός του» στη Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης

Γράφει ο Κώστας Παπαϊωάννου*

Το βιβλίο που διάβασε η Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης είναι: «Ο ψαράς και ο γιος του» του Livaneli Zülfü, εκδόσεις Πατάκη, 2022.

«Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, νικημένος από την κατάθλιψη, μπορεί να έβαλε τέλος στη ζωή του το 1961, άφησε όμως πίσω του ένα από τα πιο σημαντικά έργα του 20ου αιώνα, το οποίο, σχεδόν σαν τραγική ειρωνεία, μας δείχνει τον τρόπο που πρέπει να βλέπουμε τη ζωή και πώς να διαχειριζόμαστε τις δυσκολίες που προκύπτουν.»

Διαβάζοντας τον πρόλογο, στον οποίο ο Λιβανελί , εξηγεί το πώς προέκυψε το πόνημά του «ο ψαράς κι ο γιος του», είναι αδύνατον να μην το εντάξω σε ένα ευρύτερο περικείμενο θαλασσινών ιστοριών σχετικών με το πόνημα του Χέμινγουέϋ «Ο γέρος και η θάλασσα» και να μην επικαλεστώ στη συνέχεια όλες εκείνες τις αρχές και τα αξιώματα που ο Νομπελίστας συγγραφέας αναδεικνύει στο έργο του, την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, την υπομονή στις αντιξοότητες, την επιμονή στους στόχους, την ελπίδα μέχρι το τέλος, παρά τις ανατροπές, καθόσον η προσπάθεια είναι αυτή που μετράει και όχι η επιτυχία ή η αποτυχία της!

Ο ήρωας του Χεμινγουέι, είναι ένας «σαλάο», δηλαδή ένας άτυχος άνθρωπος, αφού έχει απομείνει μόνος, κάπου σε ένα νησί στις Δυτικές Αντίλλες, περιφρονημένος , αφού για πολύ καιρό δεν έχει ψαρέψει τίποτε ,‘’κρυμμένος’’ στο καλύβι του , με μόνη συντροφιά , την ίδια τη θάλασσα. Η θάλασσα, αυτό το «ρευστό σύμπαν» που τον περιβάλει είναι το κυρίαρχο στοιχείο του βιβλίου, η θάλασσα που δίνει και που παίρνει, σκληρή αλλά και γλυκιά σαν τη ζωή, απρόσμενη σαν τα γυρίσματα της μοίρας.

Ο ήρωας του Λιβανελί, ο ψαράς Μουσταφά, με τη γυναίκα του Μεσουντέ, ζει αποτραβηγμένος’ σχεδόν από το κοινωνικό γίγνεσθαι του μικρού ψαράδικου χωριού του στις ανατολικές ακτές του Αιγαίου, θρηνώντας και αναζητώντας μάταια τις αιτίες που η θάλασσα του στέρησε το μοναδικό του παιδί, τον επτάχρονο Ντενίζ . Μια μέρα ψαρέματος, με την ανατροπή της βάρκας, το κύμα τον παρέσυρε και η θάλασσα τον ‘κατάπιε’ στα βάθη της. Μέχρι τώρα θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο που πήρε το γιο του εκείνη τη μέρα συντροφιά και βοηθό στο ψάρεμα, υπεύθυνο που δεν έμεινε εκεί, μέχρι να τον εγκαταλείψουν οι δυνάμεις του ψάχνοντάς τον μέσα στα βαθιά νερά! Υπεύθυνο που εκείνη την ώρα αποδέχτηκε το χαμό του γιου του και γύρισε σπίτι του! Επιπλέον, αντιμετωπίζει καθημερινά, το «στωικό» βλέμμα της Μεσουντέ, που υποφέρει σιωπηλά και είναι σαν να τον ρωτά, «γιατί;» . . .

Αυτό το ‘γιατί’ της Μεσουντέ θέλει ν’ αποφύγει ο Μουσταφά και ξανοίγεται πέρα, μακριά στη βαθιά θάλασσα, περιμένοντας να γίνει ίσως κάποιο θαύμα και να του δώσει,(να του επιστρέψει), ό,τι του στέρησε! Επιμένει μάταια, χωρίς να εγκαταλείπει όμως και την τελευταία του ελπίδα, ότι κάπου, κάποτε, εκεί στο βαθύ γαλάζιο, θα ξαναδεί τον Ντενίζ!

Και εδώ ο συγγραφέας, εισάγει εμβόλιμα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το παραθαλάσσιο εκείνο χωριουδάκι αλλά και η πατρίδα του και όλη σχεδόν η Μεσόγειος, όπως η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η ρύπανση της θάλασσας, η υπεραλίευση και η εκμετάλλευση από διακινητές των μετακινούμενων προσφύγων, που προκειμένου να βρουν καταφύγιο σε ασφαλές μέρος με οποιοδήποτε κόστος, στοιβάζονται σε ακατάλληλα πλεούμενα με αμφίβολες προδιαγραφές κατασκευής και το κυριότερο, με ιδιοκτήτες αμφίβολης ηθικής.

Εντελώς αναπάντεχα, η θάλασσα θα του επιστρέψει αυτό που του υποσχέθηκε: ένα μωρό, που επιπλέει σ’ ένα τόσο δα φουσκωτό βαρκάκι, ανάμεσα σε κορμιά, άλλα νεκρά, άλλα λιπόθυμα, ταλαιπωρημένων προσφύγων, που είχαν καθώς φαίνεται επιβιβαστεί σε ακατάλληλο μέσον και προσπαθούσαν να προσεγγίσουν την Ελληνική ακτογραμμή.

Ο Μουσταφά κρύβει το μωρό σπίτι του, παρά τις αντιρρήσεις της Μεσουντέ και δεν το αναφέρει στη λίστα των επιζώντων ναυαγών που είχε συναντήσει, κάτι όμως, που δεν περνά απαρατήρητο στον περίγυρο της μικρής κοινωνίας του χωριού του. Τότε μηχανεύεται διάφορα σχέδια συγκάλυψης της ύπαρξης του μωρού στο σπίτι, με την ανοχή και της Μεσουντέ, που αρχίζει κι αυτή πλέον να δένεται μαζί του.

Μέχρι αυτό το σημείο, βλέπουμε την υπομονή και την επιμονή του ψαρά Μουσταφά να υπάρξει ως άνθρωπος και ως επαγγελματίας μετά την απώλεια, που του κατέστρεψε σχεδόν τη ζωή. Ένα χρόνο αναζητά κάτι χαμένο, αλλά όχι εντελώς χαμένο, προσδοκώντας από τη θάλασσα ένα αντιστάθμισμα για την ατυχία του! Δοκιμάζεται η υπόστασή του, η ύπαρξή του. Υπομένει την «τιμωρία» της απώλειας, του θανάτου του πιο αγαπητού του προσώπου και το βουβό πόνο της Μεσουντέ . . , ελπίζοντας σε μια ανταπόδοση από αυτό που μπορεί να γίνεται ο υγρός τάφος αλλά και πηγή αναγέννησης, πηγή ζωής για όλους!

Όταν η τύχη του χαμογελά και του κάνει δώρο ένα υγιές παιδί, δεν μπορεί να το απολαύσει, γιατί η ταλαιπωρία του δεν τελειώνει εδώ. Πρέπει να δικαιολογήσει την ύπαρξή του και επιπλέον, να εξασφαλίσει τη συγκατάθεση της Ζιλχά, της φυσικής μητέρας του μωρού, του Σαμίρ.

Όμως, ο Μουσταφά ελπίζοντας σε καλύτερες ‘μέρες, προσπαθεί και εξασφαλίζει μια καλή δικαιολογία για την εμφάνιση του μωρού στη ζωή του, με τη συναίνεση της αδερφής του Φιλίζ που παρουσιάζει το νέο μωρό του Μουσταφά σαν δική της γέννα, δίδυμο αδερφάκι του μωρού που έχει ήδη γεννήσει και υποτίθεται προσφέρει να το υιοθετήσει ο αδελφός της για να τον παρηγορήσει για το χαμό του δικού του παιδιού.

Αμέσως μετά, η τύχη του μωρού περνάει στη Ζιλχά, που αποδεικνύεται ότι είναι από τους διασωθέντες και είναι η φυσική μητέρα του Σαμίρ! Ο Μουσταφά προφυλακίζεται και ενώ περιμένει την καταδικαστική απόφαση, η τύχη πάλι του χαμογελά, γιατί Μεσουντέ και Ζιλχά, έρχονται σε ιδιωτική συμφωνία και ο Σαμίρ παραδίδεται στη Μεσουντέ, ως την πιο κατάλληλη να τον μεγαλώσει μέσα στο ήρεμο περιβάλλον της οικογένειας που έχει δημιουργήσει με τον Μουσταφά, χωρίς μετακινήσεις από ένα μέρος στο άλλο, στην ασφάλεια και την προστασία που χρειάζεται ένα παιδί . . .

Ο Ζουλφί Λιβανελί μέσα από την ιστορία του θίγει όλα όσα πληγώνουν την πατρίδα του, με κυρίαρχο το προσφυγικό ζήτημα, την εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος . Επίσης, κάνει νύξεις, για την θέση της γυναίκας στην Τουρκία, με αναφορές μέσα από τις ηρωίδες του στις σχέσεις με τους συζύγους και τα άλλα μέλη της οικογένειά τους. Οι ηρωίδες του στο βιβλίο, είναι γυναίκες, δυνατές και με ενσυναίσθηση.

Από αυτό και μόνον το βιβλίο, καταλαβαίνεις ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του σπουδαίου Τούρκου συγγραφέα: Είναι η ανθρωπιά, η αγάπη για τους συνανθρώπους μας, το ανθρώπινο βλέμμα των ηρώων του με το οποίο αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις, δύσκολες ή εύκολες, σκληρές ή τρυφερές. Εστιάζει περισσότερο στους αδικημένους της ζωής και παράλληλα ανησυχεί για όλα αυτά που γίνονται στον γεωπολιτικό χώρο που βρεθήκαμε και ζούμε.

(*)Για τη Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης