ΣΠΑΡΤΗ. Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Γ.Α.Κ. Λακωνίας και το Νομικό Πρόσωπο Πολιτισμού και Περιβάλλοντος του Δήμου Σπάρτης, συμμετέχοντας στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Αρχείων για το έτος 2019, διοργάνωσαν την Παρασκευή 14 Ιουνίου 2019 και ώρα 8.30 μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Σπάρτης εκδήλωση με θέμα: «Καταγράφοντας την προφορική ιστορία….». Mεγάλο ήταν το ενδιαφέρον του κοινού για την ομιλία της λέκτορος Αρχειονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου κ. Μαριέττας Μινώτου και του ιστορικού κ. Ιωάννη Κ. Φίλανδρου σχετικά με το θέμα: «Ο ρόλος της ζακυνθίας λογίας Μαριέττας Γιαννοπούλου - Μινώτου (1900-1962) στην καταγραφή προφορικών μαρτυριών για το λαϊκό πολιτισμό».

H ομιλία της Δρ Μαριέττας Μινώτου

Με αφορμή τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Αρχείων Επιστημονική ημερίδα, Σπάρτη, 14.6.2029

Δρ Μαριέττα Μινώτου, Λέκτορας Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Είναι ιδιαίτερη τιμή και χαρά για μένα να βρίσκομαι και πάλι ανάμεσά σας στην όμορφη και φιλόξενη Σπάρτη και ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου την άξια και αγαπημένη συνάδελφο, Προϊσταμένη των Γ.Α.Κ.-Αρχείων Νομού Λακωνίας Δρ. Πέπυ Γαβαλά για την ευγενική της πρόσκληση.

Γιορτάζουμε σήμερα μαζί τη Διεθνή Ημέρα των Αρχείων, που καθιερώθηκε το έτος 2007 από το Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων (International Council on Archives, www.ica.org).

Στην Ελλάδα πρώτα τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) την καθιέρωσαν το έτος 2012 και έκτοτε γιορτάζεται πανελλαδικά τον μήνα Ιούνιο.

Κατά τους εορτασμούς αυτούς, ανοίγουμε διάπλατα τις πύλες, προβάλλοντας το αρχειακό υλικό και τις δραστηριότητες της Υπηρεσίας στο ευρύτερο κοινό, δημιουργώντας μια νέα σχέση με την Ιστορία και το Δημόσιο Χώρο και η σχέση αυτή είναι σχέση αλληλεπίδρασης και εμπιστοσύνης που εξελίσσεται δυναμικά χρόνο με χρόνο.

Παράλληλα, με την ανάδειξη του αρχειακού υλικού σημαντική έμφαση δίνεται στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη τεράστια σημασία που έχει τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο η διάσωση των πηγών και η προστασία της αρχειακής κληρονομιάς.

Αυτό επιδιώκουμε και σήμερα, έχοντας στα χέρια μας την πρόσφατη ενδιαφέρουσα μελέτη των Γ.Α.Κ.-Αρχείων Νομού Λακωνίας με τίτλο “Όταν οι Λάκωνες θυμούνται και διηγούνται την ιστορία της ζωής και του τόπου τους” που αποτελεί καρπό πολύχρονης, συστηματικής έρευνας στο χώρο της Προφορικής Ιστορίας και παρουσιάζει ποικίλες πλευρές της Λακωνικής ιστορίας μέσα από τη συγκέντρωση προφορικών μαρτυριών.

Μέσα από τις αφηγήσεις ζωής και γενικότερα τις προφορικές καταθέσεις, αναδεικνύονται ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ελλάδα. Υπό το πρίσμα της Τοπικής Ιστορίας φωτίζονται ποικίλες όψεις της εποχής του Μεσοπολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά και η μετάβαση από την παραδοσιακή πατριαρχική αγροτική κοινωνία στη σύγχρονη αστική ζωή. Στη μελέτη αυτή παρατίθενται επίσης λεπτομερή στοιχεία για την Ιστορία των Κοινωφελών Καταστημάτων, Νοσοκομείων και Γηροκομείων στη Λακωνία, συνδυάζοντας την αρχειακή έρευνα με τη μελέτη των προφορικών μαρτυριών.

Συγχαίρω την ακάματη κ. Γαβαλά και τους συναδέλφους για την αξιόλογη αυτή επιστημονική δραστηριότητα που υπογραμμίζει τον ρόλο της Προφορικής Ιστορίας και γενικότερα της Ιστορίας στη διαμόρφωση της ιστορικής κουλτούρας της εκάστοτε κοινωνίας που συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας.

Γιατί η Ιστορία δεν είναι παρά η ζωή των ανθρώπων που πέρασαν. Αποτελείται από τις μικροιστορίες (ατομικό επίπεδο) και την καθολική ιστορία (συλλογικό επίπεδο).

Από την αρχαιότητα, αναδεικνύεται η ανάγκη της πολιτείας και της κοινωνίας να συγκρατήσουν στη μνήμη τους και να καταγράψουν τα – σημαντικά - γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο παρελθόν και με τον τρόπο αυτό να μεταφέρουν τη γνώση και εμπειρία τόσο στο παρόν, όσο και στο μέλλον.

Κυρίαρχο ρόλο για να πραγματοποιηθεί η καταγραφή και η διάχυση της ιστορικής πληροφορίας παίζουν οι Πηγές, καθώς και η Μνήμη, η οργάνωσή της οποίας οδηγεί στη τεκμηριωμένη γνώση που περικλείεται στα αρχεία που παράγουν οι άνθρωποι, οι κοινωνίες, οι θεσμοί. Τα αρχεία συμβολίζουν τα νήματα που κρατάνε τη δομή των κοινωνιών μας....

Αν ο “καθένας μας είναι και ιστορικός του εαυτού του” όπως υποστηρίζει ο Serge Noiret, ο πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τη Δημόσια Ιστορία, το ταξίδι προς την αυτογνωσία περνά μέσα από τη συλλογική ταυτότητα, μνήμη.

Παίρνοντας λοιπόν τη σκυτάλη στη σημερινή εκδήλωση, συνεχίζουμε το “διάλογο με το ιστορικό παρελθόν” και προχωράμε το αποψινό μας “ταξίδι” με κεντρικό άξονα την Προφορική Ιστορία και τη σημασία της, όπως την αξιοποίησε μια γυναικεία προσωπικότητα, που γεννήθηκε στην αλλαγή του αιώνα στη Ζάκυνθο.

Πρόκειται για τη Μαριέττα Γιαννοπούλου Μινώτου (1900-1962), [στο εξής ΜΓΜ], η οποία πραγματοποίησε για παραπάνω από 40 χρόνια μια πολυδιάστατη πορεία και άφησε το δικό της αποτύπωμα στο πνευματικό γίγνεσθαι.

Η γέννηση της, εκατό χρόνια μετά τη γέννηση της πρωτοπόρου ζακυνθινής Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (1801-1832), συνέπεσε με την αρχή ενός αιώνα ανατρεπτικού με καθοριστικές εξελίξεις πολιτικοοικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές που στο πνευματικό πεδίο ανέδειξε τη λεγόμενη γενιά του 30, στην οποία ανήκει και η ΜΓΜ, επηρεασμένη και αυτή από τα βασικά χαρακτηριστικά της, όπως το δημοτικισμό, τη στροφή στην ελληνική παράδοση.

Σημαντική αναγνωρίζεται η συμβολή της ΜΓΜ στη συγκέντρωση, διάσωση και ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού της γενέτειράς της, που συστηματικά και ακάματα επί σειρά ετών – ήδη από τη νεανική της ηλικία - συνέλεγε με τα μέσα της εποχής της, όπως θα επιχειρήσουμε σήμερα να σας παρουσιάσουμε μαζί με τον ιστορικό κ. Ι. Κ. Φίλανδρο.

► Γνωριμία και μελέτη του έργου και της προσωπικότητάς της

Μέσα από το αρχείο της ιδίας και τα εκτενή αφιερώματα που έχουν γίνει στο έργο και την προσωπικότητά της, τόσο κατά την περίοδο που ήταν σε πλήρη δράση, όσο και μετά το θάνατό της διαφαίνεται ότι αποτελεί μία από τις αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις στο χώρο των επτανησιακών και ευρύτερα των νεοελληνικών γραμμάτων χάρη στην έκταση και την ιδιομορφία του έργου της, συγγραφικού, ερευνητικού και εκδοτικού.

Αναγνωρίστηκε γρήγορα από τον πνευματικό κύκλο της εποχής της – παρά τις αρχικές αντιδράσεις που προκάλεσε η δυναμική της πρώτη παρουσία στην τοπική κοινωνία – και εντάχθηκε παραγωγικά σε αυτόν. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τιμήθηκε από διάσημους ποιητές όσο ζούσε, της αφιέρωσαν ποιήματά τους, ανάμεσα σε άλλους, ο Κ. Παλαμάς, ο Μ. Μαλακάσης, ο Α. Σημηριώτης, Α. Βιαγκίνης, Δ. Πελεκάσης.

■ Το αρχείο της ΜΓΜ

Το διασωθέν αρχείο- το μεγαλύτερο τμήμα του κάηκε στη σεισμοπυρκαγιά της Ζακύνθου το έτος 1953 - είναι ένα ιδιωτικό αρχείο που καλύπτει τη χρονική περίοδο από τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα έως το 1962, έτος του θανάτου της. Ο μεγαλύτερος όγκος του αρχειακού υλικού χρονολογείται από το έτος 1927 έως το 1960 περίοδο κατά την οποία η ΜΓΜ διανύει την ώριμη φάση του πνευματικού και προσωπικού της βίου. Η προσωπική πνευματική της παραγωγή καθώς και οι συνεργασίες με σημαντικούς εκπροσώπους των Γραμμάτων, με Έλληνες και ξένους διανοούμενους, συγκροτούν ενδιαφέρουσες ενότητες του αρχειακού συνόλου.

Το αρχείο της αποτελεί πολύτιμη δεξαμενή στοιχείων για την έρευνα και μελέτη του έργου της, αλλά και της εποχής στο πλαίσιο της οποίας δραστηριοποιήθηκε.

Είναι και για μένα ένας βασικός κρίκος επικοινωνίας και γνωριμίας μαζί της, αφού τη νόνα (γιαγιά) μου δεν πρόλαβα να τη γνωρίσω, πέθανε δύο χρόνια πριν γεννηθώ.

Το αρχείο αυτό επεξεργαζόμαστε τα τελευταία χρόνια με τον ιστορικό κ. Φίλανδρο και έχουμε στόχο σύντομα να δημοσιεύσουμε αρχικά την ενότητα της Αλληλογραφίας της, που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Η παρουσίαση του αρχείου της αποτέλεσε και αντικείμενο δικής μου ομιλίας στο Η' Πανιόνιο Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στα Κύθηρα το έτος 2006 και έχει δημοσιευθεί στα πρακτικά του.

■ Αφιερώματα στη ΜΓΜ: ενδεικτικές αναφορές

Kομβική θέση ανάμεσα στα αφιερώματα καταλαμβάνουν ο τόμος που επιμελήθηκε ο ζακυνθινός φιλόλογος, ποιητής και συγγραφέας κ. Διονύσης Σέρρας το 2002 στο περιοδικό Επτανησιακά Φύλλα που ασχολείται αποκλειστικά με την εργογραφία της, καθώς και το επιστημονικό συνέδριο που διοργανώθηκε από τη Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, την Εταιρεία Μελέτης, Έρευνας και Πολιτισμού Πλατύφορος στην Αθήνα και στη Ζάκυνθο το 2012 - Η Μαριέττα Γιαννοπούλου Μινώτου (ΜΓΜ) και η εποχή της. Η ζακυνθία λογία πρωτοπόρος του γυναικείου κινήματος.

Σημαντικό εργαλείο μελέτης αποτελεί επίσης η Αναγραφή της, την οποία συνέταξε η ίδια το 1957. Πολλά είναι και τα προγενέστερα αφιερώματα, όπως στο περιοδικό Περίπλους του Διονύση Βίτσου και στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο. Πολλά από αυτά έχει η ίδια με επιμέλεια συγκεντρώσει σε τόμους και αποτελούν τμήμα του αρχείου της.

Τέλος, παράλληλα με τις γραπτές πηγές, έχει ξεκινήσει και η καταγραφή προφορικών μαρτυριών που συγκεντρώνονται με σκοπό να φωτίσουν πτυχές του έργου και της προσωπικότητάς της, και της εποχής στο πλαίσιο της οποίας δραστηριοποιήθηκε.

► Ένα σύντομο πορτραίτο της ΜΓΜ

Η ΜΓΜ υπήρξε ερευνήτρια, συγγραφέας, μεταφράστρια, διηγηματογράφος, κριτικός και καταγραφέας της λαϊκής παράδοσης της γενέτειρας της. Υήρξε ένθερμη οπαδός της δημοτικής και γενικότερα των προοδευτικών ιδεών της εποχής της και συνέβαλε ουσιαστικά στην εξύψωση της θέσης της Ελληνίδας κατά τη διάρκεια των αρχών του 20 αιώνα με την έντονη πευματική και κοινωνική της δράση.

■ Δυναμική εκκίνηση: Περιοδικό “Εύα Νικήτρια” (1921-1923), συμμετοχή στο Α΄ Γυναικείο Συνέδριο (1921)

Η ΜΓΜ προικισμένη με έμφυτη ροπή προς τα γράμματα και με απεριόριστη εκ μέρους της οικογένειάς της πνευματική και οικονομική στήριξη, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην περίπτωση της Μαρτινέγκου, απέκτησε ευρύτατη ελληνική και ευρωπαϊκή κλασσική παιδεία, έχοντας ως δάσκαλο τον σοφό διανοούμενο κερκυραίο Σπυρίδωνα Δε Βιάζη (1849-1927), που υπήρξε και ο μέντορας της. Από το δάσκαλό της και το οικογενειακό της περιβάλλον, που διέθετε συλλογές αρχειακού, ιστορικού και πολιτισμικού υλικού, της δημιουργήθηκε από νωρίς η ανάγκη για ιστοριοδιφική αναζήτηση, η ιστορική συνείδηση, και η ευαισθησία της για τη συγκρότηση και διαφύλαξη του δικού της αρχείου.

Η πνευματική δράση της, η οποία ξεκίνησε πολύ νωρίς αφού το 1910 δημοσιεύει το πρώτο της κείμενο στη Διάπλαση των Παίδων. Αυτό όμως που κυρίως τη χαρακτηρίζει, είναι η δυναμική της εκκίνηση στο πνευματικό πεδίο όταν εκδίδει σε ηλικία 21 ετών το φεμινιστικό περιοδικό “Εύα Νικήτρια” (1921-1923), στη Ζάκυνθο, ως όργανο του Παραρτήματος του Λυκείου Ελληνίδων. Το περιοδικό έχει βραχύβια ζωή, αλλά αποτελεί το εφαλτήριό της. Αποτελεί το πρώτο ζακυνθινό περιοδικό με φεμινιστικό περιεχόμενο, ενώ η ίδια είναι η πρώτη εκδότρια στον τόπο της που θα πρωταγωνιστήσει στο δημοσιογραφικό στίβο.

“ Η Εύα Νικήτρια, ήταν, έγραφε η ίδια, η καλύτερη ανάμνηση, γιατί ήταν το πρώτο ξέσπασμα της επαναστατημένης μου σκέψης μου στο στενό περιβάλλον της επαρχίας με τους αρτηριοσκληρωτικούς διανοούμενους, που κάθε άλλο παρά καλόβλεπαν την πετυχημένη εμφάνισή μου στη λογοτεχνία”.

Όπως έχει γράψει ο ζακυνθινός λογοτέχνης και ιστορικός Νίκιας Λούντζης: “Όταν μια εικοσάχρονη, γύρω στα 1920 ασχολείται με την ποιητική τέχνη του Οράτιου, με τις Γυναίκες εις την Ιταλικήν Αναγέννησιν και εκδίδει το περιοδικό Εύα Νικήτρια αντιμετωπίζεται από την πολιτισμένη κοινωνία της Ζακύνθου, σαν φέρελπις μεν νέα, αλλά σαν επαναστάτρια”.

Ολοκλήρωντας τη σύντομη αναφορά στην αρχική πνευματική της δραστηριότητα, επισημαίνεται ότι η δυναμική της αυτή εκκίνηση υπογραμμίζεται επίσης και με τη συμετοχή της το 1921 στο πρώτο γυναικείο συνέδριο που διεξήχθη στην Ελλάδα. Η ομιλία της με τον τίτλο “Η Επτανησία” δημοσιεύτηκε και στην “Εύα Νικήτρια”.

■ Πρόσφορος δέκτης – δυναμικός πομπός

Η ΜΓΜ υπήρξε πρόσφορος δέκτης των μηνυμάτων και προσανατολισμών των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, της οποίας η πνευματική υποδομή ευνοούσε την ανάληψη πρωτοβουλιών που απέβλεπαν στη μόρφωση και χειραφέτηση της γυναίκας. Εξάλλου, η Ζάκυνθος, περιφέρεια με ιδιαίτερο πολιτιστικό επίπεδο, διέθετε γόνιμο έδαφος για να κυοφορήσουν και να αναπτυχθού προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο χρόνος της έκδοσης του περιοδικού συμπίπτει με την περίοδο που το γυναικείο κίνημα έχει ήδη αναπτυχθεί στην Ευρώπη. Από τα πρώτα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε δημιουργηθεί ένα κατάλληλο κλίμα που ευνοούσε πρωτοβουλίες όπως αυτή της προώθησης των γυναικείων διεκδικήσεων. Ήταν μια εποχή που ήταν διάχυτη η αισιοδοξία, που προέκυψε μετά την επικράτηση των δημοκρατικών δυνάμεων και την εδραίωση της ειρήνης. Η περίοδος αυτή σηματοδοτείται από τη σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών. Κατά την περίοδο αυτή εμφανίζονται νέα ρεύματα και παρατηρείται τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας που θα καταστεί ικανή να προωθήσει την επαφή και τη συνεννόηση μεταξύ κοινωνικών ομάδων με διάφορη εθνική προέλευση, αλλά με συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους που εκφράζουν τους πόθους ευρύτερων λαϊκών μαζών. Παράλληλα, η εμφάνιση των ΗΠΑ στο προσκήνιο, μιας ισχυρής χώρας στους κόλπους της οποίας έχουν ήδη αναπτυχθεί και εξελιχθεί κοινωνικά κοινωνικά κινήματα, διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο.

■ Έτος 1927: σταθμός στη μετέπειτα ώριμη πνευματική της εξέλιξη

Το 1925 παντρεύεται το ζακυνθινό νομικό και λόγιο Σπύρο Μινώτο (1898-1988), ο οποίος θα γίνει και πνευματικός της συνοδοιπόρος. Ταξιδεύουν στην Ιταλία όπου παραμένουν για ένα ολόκληρο χρόνο για να επισκεφθούν βιβλιοθήκες, αρχεία, μουσεία, αφενός για να συλλέξουν αρχειακό και βιβλιογραφικό υλικό και αφετέρου να δημιουργήσουν επικοινωνίες και συνεργασίες με τον πνευματικό κόσμο της Ιταλίας, όπως και γίνεται όπως φαίνεται στη συνέχεια μέσα από το αρχείο της.

Το έτος 1927 αρχίζει να εκδίδει στη Ζάκυνθο το μηνιαίο φιλολογικό καλλιτεχνικό περιοδικό “Ιόνιος Ανθολογία” που διευθύνει η ίδια έως το 1935 με υπεύθυνο έκδοσης και σύνταξης της ύλης τον Σπύρο Μινώτο. Το περιοδικό αυτό αποτελεί αξιοσημείωτη συμβολή στην επτανησιακή και την ελληνική γραμματολογία με τις πολυθεματικές, ιστορικού, λογοτεχνικού, λαογραφικού και φιλολογικού περιεχομένου δημοσιεύσεις.

Το 1927 πρωτοστάτησε επίσης στις τελετές που διοργανώθηκαν στη Ζάκυνθο για τα 100 χρόνια από το θάνατο του ποιητή Ούγου Φώσκολου και εξέδωσε το “Πανηγυρικόν Λεύκωμα Ζακύνθου” με αφιέρωμα στην Εκατονταετηρίδα του Ούγου Φώσκολου (1827-1927).

Το 1929 παρακολούθησε στην Αθήνα το συνέδριο για την ειρήνη και το Μάιο του 1930 τις Δελφικές Εορτές. Με δική της πρωτοβουλία διοργανώθηκε στην Αθήνα του Ιούνιο του 1932 “η Πρώτη Εβδομάς Ελληνικού Βιβλίου”.

Από το έτος 1930 και μετά η παρουσία της στο ευρύτερο κοινό μέσω συνεντεύξεων σε αθηναϊκές εφημερίδες είναι εμφανής. Είναι η χρονιά που το ζεύγος Μινώτου εγκαθίσταται στην Αθήνα.

Η ΜΓΜ σε ηλικία 31 ετών έγραψε την “Πάπισσα Ιωάννα”, είναι η πρώτη μυθιστορηματική βιογραφία που δημοσίευε η ΜΓΜ, αλλά ποτέ δεν την εξέδωσε σε βιβλίο. Η βιογραφία αυτή δημοσιεύτηκε σε 18 συνέχειες από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο του 1931 στο αθηναϊκό λογοτεχνικό εβδομαδιαίο περιοδικό “Εβδομάς” με το οποίο η Μινώτου είχε ξεκινήσει τη συνεργασία της τον Δεκέμβριο του 1927, όταν είχε παραχωρήσει συνένετυή της στο πλαίσιο της στήλης “Εκλεκταί Ελληνίδες”.

Συνεργάστηκε με πλήθος περιοδικά, εφημερίδες στην Ελλάδα κα ιτο εξωτερικό και αναπτύσσει σημαντική συνεργασία με εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής της από τον πνευματικό και πολιτικό κύκλο, όπως παρουσιάζεται και από το αρχείο της. Κωστής Παλαμάς, Άγγελος Σικελιανός, Γιάννης Ψυχάρης, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Λεωνίδας Ζώης, Διονύσης Ρώμας, Στίλπων Κυριακίδης, Γεώργιος Βαλέτας, Μυρτιώτισσα, Αγγελική Χατζημιχάλη, Αθηνά Ταρσούλη, Ελευθέριος Βενιζέλος, Γεώργιος Παπανδρέου (όταν ήταν υπουργός Παιδείας), κ.ά.

Ασπαζόμενη νωρίς τις ιδέες του φεμινιστικού κινήματος συνέβαλε και αυτή σημαντικά σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο στην υποστήριξη και προβολή των δικαιωμάτων της γυναίκας γράφοντας και μιλώντας για πλήθος γυναικείων μορφών, καταξιωμένων ιστορικά και κοινωνικά ή τιμώντας την προσφορά και τον μόχθο και

επώνυμων ή ανώνυμων εκπροσώπων του φύλου της από την αρχαιότητα έως τα δικά της χρόνια.

Σημαντική υπήρξε και η δράση της στην Ένωση Διανοουμένων Γυναικών Ελλάδας.

► Η συμβολή της στη διάσωση της λαϊκής παράδοσης της Ζακύνθου

Η ΜΓΜ κατέγραψε συστηματικά και ακούραστα την τοπική λαϊκή παράδοση της γενέτειράς της συγκεντρώνοντας πλήθος προφορικών μαρτυριών. Στη συνέχεια τη δημοσίευσε και με τον τρόπο αυτό τη διέσωσε.

Η στροφή προς την ελληνική παράδοση και η προσπάθεια διάσωσης – ανάδειξης του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, ως γνήσιο στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας, αποτέλεσε κυρίαρχη πνευματική ιδεολογία στη γενιά του 30 στην οποία ανήκε η ΜΓΜ, και με εκπροσώπους της οποίας δημιούργησε πολυεπίπεδες συνεργασίες και επικοινωνίες.

Εμβληματική γυναικεία πνευματική προσωπικότητα που την επηρέασε προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η Καλλιρρόη Παρρέν (1861-1940), στον κύκλο της οποίας ανήκε. Στο πλαίσιο της συνεργασίας αυτής η ΜΓΜ δραστηριοποιήθηκε ενεργά στο Παράρτημα του Λυκείου Ελληνίδων που ιδρύθηκε στη Ζάκυνθο και στο οποίο έγινε Διευθύντρια έχοντας το περιοδικό της “Εύα Νικήτρια”, επίσημο όργανό του. Η Παρρέν ως μέντοράς της θα προβληθεί από την πένα της ΜΓΜ σε δημοσιεύματα στην Εύα Νικήτρια και σε άλλες δημοσιεύσεις της. Επίσης, με στόχο την προβολή του λαϊκού πολιτισμού συνεργάστηκε στενά, όπως διαφαίνεται και από το αρχείο της, με σημαντικές μορφές του πεδίου της Λαογραφίας, όπως με το καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ιστορικό – λαογράφο Στίλπωνα Κυριακίδη, με τη λαογράφο και συγγραφέα Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965), κ.ά.

Η ΜΓΜ από πολύ μικρή έρχεται σε επικοινωνία με τους απλούς ανθρώπους του νησιού της, γυρίζοντας βουνά και κάμπους της ζακυνθινής υπαίθρου, συλλέγοντας μόνη τις προφορικές τους καταθέσεις με τα απλά μέσα της εποχής της. Παράλληλα, όμως αξιοποιούσε και τα χαρίσματα που διέθετε, τα οποία τη βοηθούσαν ουσιαστικά στο έργο της: επικοινωνιακό ταλέντο, υπομονή και επιμονή, μεθοδικότητα και πάθος. Το κυρίαρχο κίνητρό της ήταν να διαδώσει την ομορφιά του νησιού της, το φυσικό κάλλος, τον ανεξάντλητο πλούτο των χαρισμάτων των ανθρώπων και του λαϊκού πολιτισμού, όπως αυτά είχαν γίνει ένα με τη δική της ψυχή, όπως χαρακτηριστικά αναλύει τις σκέψεις της στην εισαγωγή που κάνει στο δημοσίευμά της “Ζακυνθινά Αγρολούλουδα”.

Κατά τη διάρκεια της επιστημονικής-ερευνητικής της δραστηριότητας, κατέγραψε και δημοσίευσε ήθη και έθιμα, γλωσσικά τοπικά ιδιώματα, θρύλους, παραδόσεις, παραμύθια, ξόρκια, τραγούδια, ομιλίες του λαϊκού θεάτρου. Το θησαυρό αυτό συγκεντρώνει επί σειρά ετών και δημοσιεύει είτε σε αυτοτελή έντυπα, είτε σε τον περιοδικό τύπο της εποχής, όπως αναλυτικά αποτυπώνεται στην Αναγραφή της (1957). Δεσπόζουσα θέση στο έργο της στο πεδίο αυτό κατέχει η γυναικεία προσωπικότητα, την οποία αναδεικνύει μέσα από τη ζακυνθινή λαογραφία, αναλύοντας συγκεκριμένες φυσιογνωμίες όπως μορφοποιούνται στους τοπικούς θρύλους με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την ευστροφία, την τιμιότητα και τη γενναιότητα.

Μεγάλο αριθμό λαογραφικών θεμάτων δημοσιεύει και στη γαλλόφωνη εφημερίδα Le Messager d' Athenes, με την οποία συνεργάστηκε για μία εικοσαετία.(τα περισσότερα τα δημοσιεύει την περίοδο 1932-1942).

Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνουν οι συλλογές παραμυθιών και ιδίως λαογραφικοί θρύλοι της Ζακύνθου, τους οποίους είτε διηγείται η ίδια η συγγραφέας στους αναγνώστες της σε πρώτο πρόσωπο, είτε αφήνει να εξιστορούνται από τα χείλη γηραιών γυναικών, όπως παραμύθια του Δωδεκαήμερου, παραδόσεις και έθιμα, αναφορές στα θαύματα του Αγίου Διονυσίου. Ιδιαίτερη θεματική ενότητα στα λαογραφικά άρθρα της αποτελούν οι “Θρύλοι των ημερών” αφηγηματική παρουσίαση των ημερών της εβδομάδος ως παιδιών του μυθικού βασιλιά Παβιόνη, καθώς και οι “Θρύλοι των μηνών” με λεπτομερειακή αναφορά στις ιδιαιτερότητες κάθε περιόδου, έτσι όπως εκλαμβάνονται από το χωρικό στοιχείο της Ζακύνθου, από την αρχαιότητα, αποδίδοντας τις εναλλαγές της φύσης και την αλληλουχία των εποχών σε συγκεκριμένες φανταστικές μορφές κατά εντελώς πρωτότυπο τρόπο. Τα άρθρα αυτά εξεδόθησαν σε βιβλίο τον επόμενο χρόνο στο Παρίσι με τον τίτλο Legendes des Mois.

Η ΜΓΜ συγκέντρωσε και δημοσίευσε σημαντικό υλικό για το ζακυνθινό λαϊκό θέατρο,τις Ομιλίες. Συγκεκριμένα κατέγραψε και δημοσίευσε στην Ιόνιο Ανθολογία τις ακόλουθες τρεις Ομιλίες : Τον Κρίνο, τον Μυρτίλο και τη Δάφνη, τη Χρυσαυγή. Για το έργο της αυτό γράφει σχετικά ο Σπύρος Καββαδίας (1937-2002) κερκυραίος, Δρ Φιλολογίας, σολωμιστής: “Δεν θα μπορούσαμε να ασχολούμαστε με το λαϊκό θέατρο της Ζακύνθου, αν δεν περισυνέλεγε και δημοσίευε στην Ιόνιο Ανθολογία τρεις Ομιλίες η Μαριέττα Γιαννοπούλου (Ο Κρίνος, ο Μυρτίλος και η Δάφνη- η Χρυσαυγή) και δύο στον Παρνασσό ο γιος της Διονύσιος Μινώτος (η πιστή Δάφνη και η Χρυσομαλλούσα).”

Αξιοπρόσεκτη είναι και η συνέντευξη που έδωσε η ΜΓΜ στον ραδιοφωνικό σταθμό “Σταθμός του Μπάρι” η οποία εν συνεχεία δημοσιεύτηκε στα γαλλικά στο Le Messager d' Athenes με τίτλο Ζάκυνθος του χωριού και του κάμπου. Πρόκειται για μια σύνθετη και περιεκτική μελέτη με τεκμηριωμένες ιστορικές αναφορές και ανέκδοτα λαογραφικά στοιχεία.

Τμήματα αυτής της πλούσιας λαογραφικής συλλογής της, που πρωτοδημοσιεύτηκαν ως άρθρα στον Le Messager d' Athenes δημοσιεύτηκαν αργότερα και στο Δελτίο Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

■ Πρώιμη οικολόγος που συνδέει τη φύση με τη λαογραφία

Η ΜΓΜ έδωσε μεγάλη έμφαση στην καταγραφή μαρτυριών που σχετίζονται με τη φύση, το περιβάλλον, τη διατήρηση της φυσικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην Αναγραφή της ΜΓΜ που εκδόθηκε το 1957 μπορούν να καταμετρηθούν 121 τίτλοι σχετικοί με τη φύση, το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα.

Κεντρικός άξονας του οικολογικού της ενδιαφέροντος είναι ότι η φύση αποτελεί ανεξάντλητη πηγή βιωμάτων και έμπνευσης, καθώς και αδιάσπαστη ενότητα με τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.

Ενδεικτικές αναφορές στο έργο της ΜΓΜ στο πεδίο της Λαογραφίας

Δημήτριος Λουκάτος (1908-2003), λαογράφος, πανεπιστημιακός

“.... αυτήν την ιστορικοκοινωνική, όσο και μεταφυσική ζωή και αποδοχή της παλαιάς Ζακύνθου, μας δίνουν πάντα τα 85 παραμύθια από τη Ζάκυνθο, που έδωσε στο περιοδικό Λαογραφία και δημοσιεύτηκαν σε δύο συνέχειες στους τόμους δέκα (1929-1932) και Ένδεκα (1934-1937). ...Όλα τα κείμενα των Παραμυθιών αυτών απότη Μαριέττα Μινώτου, έδειξαν τη ζεστασιά θέματος ή λόγου, του ζεστού Ιονίου νησιού μας, που είναι και μεσογειακό”.

Διονύσης Ρώμας (1906-1981), ζακυνθινός, λογοτέχνης, πολιτικός

“ Η μορφή της ΜΓΜ είχε κάτι ηρωϊκό κι αν η λέξη μοιάζει λίγο βαρειά όμως δεν έιναι........Η συμβολή της στο Corpus της ζακυνθινής λαογραφικής έρευνας υπήρξε σημαντική και θα μείνει. Αν όμως η Μαριέττα δεν συνάντησε στα πρώτα της βήματα εμπόδια, μέσα στους οικογενειακούς της κόλπους αυτό δε σημαίνει ότι ο δρόμος της ήταν ρόδινος! Το αντίθετο μάλιστα. Όταν μίλησα παραπάνω για ανηφορικό Γολγοθά είχα στο νου μου την αντίδραση ακριβώς που συνήντησε από τους αγαπητούς συναδέλφους”.

Σαράντης Αντίοχος, ζακυνθινός, έχει συστηματικά ασχοληθεί με τη λαογραφία της Ζακύνθου, ψυχή των πολιτιστικών δράσεων για τη Διεθνή Συνάντηση Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου,, ζεί μόνιμα στην Ισπανία.

“..Ο τομέας όμως εκείνος που η Γιαννοπούλου έδωσε πραγματικά την καρδιά της και άφησε έντονα τα σημάδια του σε ολόκληρη τη λογοτεχνική της – κυρίως – παραγωγή, ήταν η λαογραφία. Η Μαριέττα έσκυψε με στοργή και αγάπη πάνω στο ζακυνθινό λαό και μελέτησε τον πνευματικό και υλικό του βίο.. Διέσωσε από την καταλυτική δύναμη του χρόνου και περιμάζεψε αξιόλογο λαογραφικό υλικό, που είδε το φως σε ξεχωριστά μελετήματα ή το έδωσε σε συλλογές. Ήταν η πρώτη ζακυνθινή λαογράφος που είχε νιώσει τη μεγάλη σημασία της μελέτης του παραδοσιακού βίου του λαού. Η αγάπη της για το λαό, τη λαογραφία και τη δημοτική γλώσσα ήταν τόσο πηγαία πληθωρική, που δεν έχανε ευκαιρία να την ομολογεί παντού και πάντοτε. Όχι λίγους εχθρούς απέκτησε από την παρρησία της αυτή! ..Τις επιθέσεις αυτών μα και των λογίων συναδέλφων, η Μαριέττα τις αντιμετώπιζε πάντα με μαχητικότητα, που φανέρωνε την ακλόνητη πίστη στον σκοπό της καρδιάς της”.

Άοκνη συλλογή πρωτογενούς υλικού

“........Η ακάματη κ. Μινώτου, η οποία τόσο ωραία εργάζεται δια τη διάδοση της Επτανησιακής και ειδικώς της Ζακυνθινής λογοτεχνίας, εξέδωκε συλλογή ζακυνθινών παραμυθιών που τα κατέγραψε όπως της τα διηγήθηκαν κάτοικοι του νησιού, κατά το πλείστον γριές αγράμματες, με το δικό τους ύφος και το λεκτικό. Τα παραμύθια αυτά, διατηρούμενα από στόμα σε στόμα έχουν μια μοναδική φρεασκάδα και ζωντάνια, πολλάκις και μια χιουμοριστική πλευρά..Διαβάζοντας τα παραμύθια αυτά, μένομεν κατάπληκτοι από την ομοιότητα που έχουν στο σύνολό τους αλλά και στις λεπτομέρειες με τις λαϊκές παραδόσεις άλλων χωρών, λχ. Όπως τια αναφέρει η συλλογή παραμυθιών των αδελφών Γκριμμ” Περιοδικό, Ελληνίς Ιούλιος 1936.

Επίλογος

Η ΜΓΜ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταγραφή των προφορικών μαρτυριών σχετικά με το λαϊκό πολιτισμό, αφού διέσωσε τη λαϊκή ζακυνθινή μνήμη ως πολιτιστικό - κοινωνικό αγαθό που ανήκει σε όλους με τη συμμετοχή του μεγάλου κοινού, όπως σήμερα προσεγγίζουμε το επιστημονικό πεδίο της Δημόσιας Ιστορίας.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αυστριακός συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ (1881-1942): «Δεν υπάρχει παρόν που να μην είναι αμέσως Ιστορία. Με αυτόν τον τρόπο είμαστε όλοι, ως κομπάρσοι ή πρωταγωνιστές, σταθερά αναμεμειγμένοι σ’ ένα δράμα σε πλήρη εξέλιξη. Δρώντας, δημιουργώντας, γράφοντας, πληρούμε όλοι μας έναν σκοπό, ο καθένας τον δικό του κι όμως τον ίδιο κατά βάθος, που τοποθετείται πέρα από τον χρόνο και που γι’ αυτόν ο Γκαίτε βρήκε μια θαυμαστή διατύπωση: «Βρισκόμαστε εδώ κάτω για να γίνουμε αιώνιοι».

Ο Στέφαν Τσβάιχ, στον κολοφώνα της λογοτεχνικής του καριέρας στις δεκαετίες 1920 και 1930, ήταν ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς στον κόσμο.