Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Ο ευλογημένος τούτος τόπος είναι ένα ανοιχτό βιβλίο που ποτέ δεν μπορείς να πεις, ποτέ , ότι έφτασες στην τελευταία σελίδα του . Πάντα κάτι νέο έχεις να ανακαλύψεις, να δεις , να αποθαυμάσεις .

Μια τέτοια σελίδα (άγνωστη εν πολλοίς) είναι και η τοποθεσία «Βουβάλοι» στον Μυστρά . Ένα θαύμα της φύσης , μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από το κέντρο του χωριού , εκεί που αρχίζει η πλαγιά , μέσα στα κυπαρίσσια , στα πλατάνια , στις ακακίες και στα άλλα δέντρα του βουνού και του λόγκου . Δροσιά και φως και κατάνυξη και ομορφιά , μέσα στο δροσερό μυρωμένο αεράκι που κατεβαίνει από τις βαθύσκιωτες καταπράσινες ράχες , ανάμεσα στα κελαδήματα των πουλιών , στο αχολόγημα του δάσους και στο κελάρυσμα του νερού .

Στην πανέμορφη αυτή τοποθεσία των Βουβάλων του Μυστρά δεσπόζει ο μεταβυζαντινός ναός του Α. Ιωάννου του Θεολόγου ή του Αϊ – Γιάννη των Βουβάλων , όπως τον λένε οι ντόπιοι , που γιορτάζει στη μνήμη του Αγίου στις 8 Μαΐου και στη Μετάστασή Του στις 26 Σεπτεμβρίου . Οι κάτοικοι της Τριτσέλας , της μοναδικής συνοικίας του Βυζαντινού Μυστρά έξω από τα τείχη , εμπνευσμένοι από την ομορφιά αυτού του επίγειου παραδείσου , έχτισαν , «εν σοφία ποιήσαντες» , ένα μικρό ναό πάνω στο βράχο , που στα πόδια του αναβλύζει , ακόμα , τρεχούμενο νερό από τις φλέβες του Ταϋγέτου : Ύδωρ Ζωής επάνω , ύδωρ ζωής κάτω … «ἵνα πάντες οἱ ἀρυόμενοι καί μεταλαμβάνοντες ἔχοιεν αὐτό πρός ἰατρείαν παθῶν , πρός ἁγιασμόν οἴκων , πρός πᾶσαν ὠφέλειαν ἐπιτήδειον» .

Ετυμολογικά , ως προς το όνομα της μυστριώτικης βυζαντινής συνοικίας Τριτσέλα , υπάρχει σε λεξικά καταγεγραμμένη η λέξη τριτσέλα ή τριτσέλι που έτσι ονόμαζαν οι παλαιοί δυο ξύλινα στηρίγματα με τρία σκέλη , πάνω στα οποία τοποθετούνταν οι σανίδες του κρεβατιού . Η λέξη αυτή δεν φαίνεται να έχει σχέση με την ονομασία της συνοικίας , παρεκτός αν τη θυμίζει , συνεκδοχικά , κάποιο φυσικό μορφολογικό στοιχείο το οποίο σήμερα δεν γνωρίζουμε ή δεν αναγνωρίζουμε .

Όμως , στην ντοπιολαλιά της Κυνουρίας , (ίσως και αλλού) χρησιμοποιείται (κυρίως από τους γεροντότερους) η λέξη τριτσέλα , για να περιγραφεί μία στενή δίοδος , ένα μονοπάτι που περνάει από ένα στενό φαράγγι . Επειδή αυτή η περιοχή του Μυστρά , πράγματι , χαρακτηρίζεται από αρκετά τέτοια στενώματα , μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο πως κάποιο από αυτά έδωσε το όνομα στη μεγάλη συνοικία που αναπτύχθηκε έξω από τα τείχη του Βυζαντινού Μυστρά .

Ο Ναός του Α. Ιωάννη του Θεολόγου στη θέση «Βουβάλοι» του Μυστρά είναι ένας μονόχωρος ναός με δίριχτη κεραμοσκεπή και ιερό με τρεις κόγχες . Η άποψη του Αϊ-Γιάννη των Βουβάλων , από τα ανατολικά , θυμίζει μικρογραφία της Μονής Περιβλέπτου η οποία βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρη του λόφου του Μυστρά, στην Κάτω Πόλη , δίπλα στον απότομο βράχο και είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Το «θαύμα» της κατασκευής του ναού του Α. Ιωάννη του Θεολόγου στη θέση «Βούβαλοι» ή «Βουβάλοι» του Μυστρά βρίσκεται στην έμπνευση των μαστόρων της εποχής , οι οποίοι , επειδή η κορφή του βράχου δεν τους έδινε τον απαραίτητο χώρο για τη θεμελίωση του ναού , ανέβασαν τοιχοποιία από τη βάση του βράχου (πάνω ακριβώς από την πηγή) μέχρι την κορυφή κι έτσι εξασφάλισαν τον χώρο που τους έλειπε . Με τον τρόπο αυτό , αν και ο ναός περιορίζεται σε ένα μικρό χώρο στην κορυφή , η συνολική θέα του δίνει την εντύπωση ενός μεγαλύτερου κι επιβλητικού στη θωριά ναού . Το πλέον επιβλητικό στοιχείο του είναι το τρίλοβο ιερό που δεσπόζει στην ανατολική πλευρά , ενώ ξεχωριστή χάρη στο ναό προσθέτουν τα μικρά ορθογώνια παράθυρα του ιερού με τα χαρακτηριστικά βυζαντινά κεντίδια των κόκκινων τούβλων , καθώς και η διαχωριστική γραμμή , πάλι με κόκκινα τούβλα , η οποία οριοθετεί το δάπεδο του ναού σε σχέση με την υποστηρικτική τοιχοποιία κάτω απ’ αυτόν . Η κατάρρευση της νότιας κόγχης του ιερού , σε άγνωστο χρόνο , περιόρισε τις αρχικές διαστάσεις του ναού μειώνοντας σημαντικά το πλάτος του .

Στο εσωτερικό του ο ναός , δεν έχει διασώσει κανένα αγιογραφικό ή άλλο στοιχείο από την εποχή του . Υπάρχουν μόνο τέσσερις αχρονολόγητες , φορητές εικόνες στο τέμπλο (Θεοτόκος, η Κυρία του Παντός , Α. Ιωάννης ο Θεολόγος , Χριστός Παντοκράτωρ και Ιωάννης ο Πρόδρομος ) έργα της ίδιας μάλλον εποχής , κατά προσέγγιση , των τελών του 18ου – αρχές 19ου αι. και μία ακόμα εικόνα του 1901 , Σπαρτιάτη ζωγράφου με απροσδιόριστο από τη φθορά όνομα , πολύ φθαρμένη , που εικονίζει , μάλλον , την Μετάσταση της Υπεραγίας Θεοτόκου . Αξιοπρόσεχτη είναι και μια μικρότερη εικόνα του Α. Ιωάννη του Θεολόγου από το χέρι του παλιού λαϊκού ζωγράφου , αγιογράφου και επιγραφοποιού ΤΣΑΧΑΓΙΑΚΟΥ , ο οποίος έζησε ταπεινά και δούλεψε στη Σπάρτη από την προπολεμική εποχή μέχρι κάπου τη 10ετία του ’70 .

Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο της όλης σύνθεσης του ναού είναι η κρήνη που υπάρχει στη βάση του βράχου , πάνω στον οποίο θεμελιώθηκε ο ναός . Ίσως η πηγή αυτή του νερού να ήταν και το κίνητρο προκειμένου να επιλεγεί το συγκεκριμένο σημείο για ανέγερση του ναού , παρ’ ότι στην τοποθεσία αυτή υπήρχε άπλετος , ομαλός και άνετος χώρος για ανέγερση ναού Οι παλαιοί των Ελλήνων επιδίωκαν , κατά παράδοσιν , να χτίζουν ναούς πάνω από πηγές , μιας και το πηγαίο , καθαρό , τρεχούμενο νερό που ξεδιψά τους διαβάτες έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη χριστιανική διδασκαλία και θεολογία .

Εκεί , λοιπόν , στη βάση του βράχου που ανάβλυζε νερό , δημιούργησαν οι μαστόροι μια πετρόχτιστη δεξαμενή - κρήνη η οποία καταλήγει σε μια μαρμάρινη σαρκοφάγο των ρωμαϊκών χρόνων διακοσμημένη με ευτραφείς Βάκχους . Πρόκειται , πραγματικά , για ένα εντυπωσιακό στοιχείο , το οποίο , μάλιστα , έχουν καταγράψει ξένοι περιηγητές παρελθόντων αιώνων . Η χρήση σαρκοφάγων σε πηγές νερού ήταν κάτι αρκετά συνηθισμένο στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή , μιας και πρόσφερε έτοιμο υλικό για τις χρήσεις του τρεχούμενου νερού . Γνωστή στον Μυστρά είναι και η φημισμένη σαρκοφάγος «Μαρμάρα» , η οποία για χρόνια πολλά εχρησιμοποιείτο σαν γούρνα τρεχούμενου νερού στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το κέντρο «Μαρμάρα» , έξω από τα κάτω τείχη του Μυστρά , και σήμερα , εκτίθεται στην αυλή της Μητρόπολης του Α. Δημητρίου .

Ένα μεγάλο μυστήριο αποτελεί το όνομα της τοποθεσίας «Βούβαλοι» για το οποίο , παρά τις επίμονες κι επισταμένες έρευνες , δεν έχει βρεθεί και δεν έχει δοθεί καμιά εξήγηση .

Κάνοντας μιαν ερμηνευτική (αυθαίρετη αλλά λογική) προσέγγιση στην ονομασία «Βούβαλοι» θεωρώ πως ίσως αυτή οφείλεται στους ευτραφείς Βάκχους , οι οποίοι διακοσμούν την σαρκοφάγο της κρήνης . Είναι γνωστό πως ο λαός μας , από πολύ παλιά , ονομάζει (μεταφορικά και μειωτικά) «βούβαλο» κάθε https://el.wiktionary.org/wiki/%CF%80%CE%B1%CF%87%CF%8D%CF%82 , άχαρο και δυσκίνητο άνθρωπο . Επειδή , πραγματικά , οι Βάκχοι πάνω στη σαρκοφάγο της κρήνης είναι , κατά τη λαϊκή έκφραση , «βούβαλοι» , δεν αποκλείεται , μετά την τοποθέτηση της σαρκοφάγου , οι κάτοικοι του Μυστρά να αναφέρονταν σ’ αυτούς με αυτόν τον χαρακτηρισμό και με την πάροδο του χρόνου , αφού ξεχάστηκε η αιτία της αρχικής αναφοράς , να καθιερώθηκε η ονομασία «Βούβαλοι» ως ονομασία της περιοχής . Εν ολίγοις , όταν παλιά οι Μυστριώτες έλεγαν , π.χ. , : «πάμε στους Βουβάλους» ίσως εννοούσαν : «πάμε εκεί που βρίσκονται οι Βούβαλοι (οι Βάκχοι)» .

Όπως και να ‘χει ο Αϊ – Γιάννης των Βουβάλων του Μυστρά είναι μια τοποθεσία που σε ταξιδεύει στο χώρο και στο χρόνο . Αισθάνεσαι ιερό δέος κοιτάζοντας την εκκλησία του Αϊ – Γιάννη του Θεολόγου έτσι όπως ορθώνεται πάνω στο βράχο έτοιμη να «αναληφθεί» στους Ουρανούς , αποθαυμάζεις την περίτεχνη κρήνη με τη λευκή μαρμάρινη ρωμαϊκή σαρκοφάγο και συγχρόνως σου φαίνεται πως θα δεις , όπου να ’ναι , να ξεπροβαίνουνε λαμπροντυμένοι Βυζαντινοί σκουταροφόροι πάνω στ’ άλογά τους μέσα από τη ρεματιά .

Εδώ ζει ακόμα το Χθες αγκαλιασμένο σφιχτά με το Σήμερα και το Αύριο .

Εδώ ζει η Ιστορία , η Ορθοδοξία και η Παράδοση αγκαλιά με την Ελλάδα .

Εδώ , όταν δεν λειτουργούν οι ανθρώποι , ιερουργούν οι Αγγέλοι και οι Άγιοι .