Σε μια ανάρτηση της Όλγας Λαμπρινάκου στη σελίδα των Αγριάνων στο facebook διαβάζουμε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορία των Αγριάνων. Τα νέα αυτά στοιχεία βασίζονται σε μια μελέτη που έχει δημοσιεύσει η ιστορικός Ευαγγελία Μπαλτά το 2009. Σε αυτήν τη μελέτη παρουσιάζονται οθωμανικά κατάστιχα που δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για την ζωή και την οικονομία στην Νοτιοανατολική Πελοπόννησο το χρονικό διάστημα μεταξύ 15ου και 18ου αιώνα.

Τι είναι τα οθωμανικά κατάστιχα
Η Οθωμανική διοίκηση αμέσως μετά την κατάκτηση του Μοριά, το 1460, συνέταξε φορολογικά κατάστιχα (καταστάσεις, Tahrir defterleri) των περιουσιακών στοιχείων των κατοίκων των οικισμών του για την είσπραξη των φόρων. Ένας τόμος από τα κατάστιχα αυτά της πρώτης απογραφής των τιμαρίων της Πελοποννήσου βρίσκεται στα Πρωθυπουργικά Αρχεία (Basve kalet Arsivi) της Κωνσταντινούπολης. Ένας δεύτερος τόμος κατάστιχων της ίδιας απογραφής με αριθμό πρωτ. 1/14662 φυλάσσεται στην Εθνική βιβλιοθήκη «Κύριλλος και Μεθόδιος» της Σόφιας (Βουλγαρία), και ειδικότερα στο τμήμα Ανατολικών Σπουδών.

Τα κατάστιχα αυτά μας δίνουν μια εικόνα της περιοχής μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους. Το απογραφικό αυτό υλικό των οθωμανικών χρόνων για αιώνες βρισκόταν στοιβαγμένο σε αποθήκες της Κωνσταντινούπολης. Όταν, το 1930, οι Τουρκικές Αρχές αποφάσισαν να το πολτοποιήσουν στη Βουλγαρία ως άχρηστο, υπάλληλος της Πρεσβείας της Βουλγαρίας στην Άγκυρα παρατήρησε ότι στο προς πολτοποίηση υλικό περιλαμβάνονται χρήσιμα έγγραφα, γι’ αυτό ειδοποίησε το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του ότι το φορτίο που έρχεται από την Τουρκία είναι αξιοποιήσιμο, περιέχει δηλαδή αρχειακό υλικό ιδιαίτερης σημασίας για τα Βαλκάνια. Έτσι βρέθηκε και διασώθηκε ένα μέρος των κατάστιχων της οθωμανικής εποχής στη Σόφια της Βουλγαρίας και φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη «Κύριλλος και Μεθόδιος».

Ο σκοπός της σύνταξης των φορολογικών αυτών κατάστιχων ήταν αποκλειστικά η καταγραφή της φοροδοτικής ικανότητας κάθε οικισμού και η είσπραξη των φόρων από τα κατακτηθέντα μέρη και όχι η απογραφή του πληθυσμού τους. Τα οθωμανικά κατάστιχα που αφορούν την περιοχή μας, είναι αδημοσίευτα και ακόμη δεν έχουν αναλυθεί με την απαραίτητη εξαντλητική αρχειακή μελέτη. Σύμφωνα με το «Οθωμανικό» τρόπο υπολογισμού των οικογενειών λοιπόν, με βάση την φοροδοτική τους ικανότητα, ο πραγματικός πληθυσμός είναι πολύ μεγαλύτερος από τον φορολογητέο πληθυσμό.

Οι φόροι επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Η μικρότερη φορολογική μονάδα ήταν το νοικοκυριό, η οικογένεια (Hane), που έπρεπε να έχει στην κατοχή της ορισμένα στρέμματα γης και ένα τουλάχιστον ζευγάρι βόδια για την καλλιέργεια των χωραφιών. Οι αρχηγοί των οικογενειών (Hane) και οι ανύπαντροι ενήλικοι (εργένηδες), mucerred, φορολογούνταν εξίσου, μόνο οι χήρες ( bive ) φορολογούνταν με μικρότερο ποσό. Εκτός από το φόρο της δεκάτης (1/10), που επιβαλλόταν, σύμφωνα με τον ιερό νόμο των μουσουλμάνων, στα παραγόμενα προϊόντα, εισπράττονταν από τον τιμαριούχο και άλλοι φόροι, όπως τέλη προστίμων, τέλη γάμων κλ.π.
Τέλος, οι χριστιανοί, οι άπιστοι (kafir) κατά τους Τούρκους, ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν ένα πρόσθετο φόρο, το λεγόμενο κεφαλικό φόρο (Harac= χαράτσι ή Ispence=σπέντζα), ο οποίος γι’ αυτούς μεν ήταν 25 άσπρα (akce, ακτσέ), ενώ για τους Αλβανούς που είχαν εκχριστιανιστεί 20 άσπρα.

«Πρώτη εμφάνιση» της Νοτιοανατολικής Πελοποννήσου
Στον συνολικό πίνακα τα χωριά της περιοχής της Σπάρτης, της Τσακωνιάς, της Κυνουρίας καθώς και της Μονεμβάσιας, καταγράφονται για πρώτη φορά κατά τη βασιλεία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή. Ίσως αυτό να σημαίνει ότι η περιοχή της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου περιήλθε στους Οθωμανούς το 1540 με την κατάληψη της Μονεμβάσιας και όχι το 1460 όπως οι υπόλοιπες περιοχές.

Η ιστορία των Αγριάνων

Στο βιβλίο της Ευαγγελίας Μπαλτά παρουσιάζονται Οθωμανικά κατάστιχα βάσει των οποίων, η πρώτη φορολογική απογραφή του 1566 βρίσκει τους Αγριάνους με 20 τουλάχιστον οικογένειες!

Φορολογική απογραφή του 1566: 20 φορολογήσιμες μονάδες με φόρο 2.779
Φορολογική απογραφή του 1613: 449 φορολογήσιμες μονάδες με φόρο 40.000. Οι Αγριάνοι αναφέρονται μεταξύ των ελαιοπαραγωγικών χωριών και δεν αποκλείεται να είχαν ελαιοτριβείο. Ως παραγωγοί λοιπόν οι κάτοικοί τους φορολογούνταν βαριά.
Η πρώτη Ενετική απογραφή: Το 1689 ο J.Carver πραγματοποιεί την πρώτη Ενετική απογραφή. Σε αυτήν, οι Αγριάνοι τοποθετούνται στις πόλεις του Territorio Malvasia, της Λακωνικής επαρχίας.
Η δεύτερη Ενετική απογραφή: Το 1700 ο Βρετανός αρμοστής του Μοριά Francesco Grimani πραγματοποιεί απογραφή στην οποία οι Αγριάνοι αναφέρονται ως μέρος του Territorio Crisaffa και μετρούν 33 οικογένειες – 113 άτομα.
1800: Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Βρετανός περιηγητής W. Leake χαρακτηρίζει τους Αγριάνους «κεφαλοχώρι» με 30 περίπου σπίτια.
Η απογραφή του Καποδίστρια το 1829: 590 κάτοικοι – 316 άνδρες και 274 γυναίκες – 119 οικογένειες
Η απογραφή του 1845: 197 οικογένειες – 940 κάτοικοι
Η απογραφή του 1901: 911 κάτοικοι

Φωτό: Aris Bountalis