Γράφει ο Γιάννης Μητράκος

Πολλές φορές εμείς οι άνθρωποι έχουμε μπροστά στα μάτια μας ανεκτίμητους θησαυρούς και τους αγνοούμε. Άλλοτε για διάφορους λόγους επιδεικνύουμε ανεξήγητη αδράνεια σε τέτοιο βαθμό που πολλοί Αθηναίοι λ.χ. δεν έχουν ανέβει στην Ακρόπολη ή πολλοί Σπαρτιάτες δεν έχουν ποτέ ανηφορίσει στο λόφο της βυζαντινής καστροπολιτείας του Μυστρά.

Ένα τέτοιο διαμάντι είναι και το Μοναστήρι της Παναγίας της Γιάτρισσας Μάνης που ορθώνεται σε μια κορυφογραμμή του νότιου Ταΰγετου, σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, στα σύνορα των νομών Λακωνίας και Μεσσηνίας, απέναντι από το κεφαλοχώρι της Άρνας, στο μεθόριο ουρανού και γης.

Η Μονή είναι φρουριακού τύπου. Ένα μεγάλο τείχος περιτριγυρίζει το Καθολικό, τα κελιά και τους άλλους βοηθητικούς χώρους. Η θέα είναι ασύγκριτη καθώς προς τα ανατολικά φαίνεται η οροσειρά του Πάρνωνα και μεγάλο μέρος της κοιλάδας της Λακεδαίμονας, νότια αστράφτει στο πρωινό φως ο Λακωνικός Κόλπος, δυτικά αντικρίζεις τον γαλάζιο Μεσσηνιακό Κόλπο, την απόληξη του ακρωτηρίου Ακρίτας και το νησάκι Βενέτικο και βόρεια πάνω απ’ τη Γιάτρισσα υψώνεται η πυραμοειδής κορφή του Ταΰγετου.

Η εξαμελής παρέα μας από τη Σπάρτη επισκέφτηκε τη Μονή της Γιάτρισσας την Κυριακή, 18 Οκτωβρίου 2020, με σκοπό να προσκυνήσουμε τη θαυματουργή εικόνας της Παναγίας και να εκκλησιαστούμε σ’ αυτήν, αφού εδώ εγκαταβιώνει ως ηγούμενος ο Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Πανταζής. Η Θεία Λειτουργία βρίσκεται σε εξέλιξη όταν εισερχόμαστε στο τρισυπόστατο Καθολικό, του οποίου το μεσαίο κλίτος είναι ιστορημένο με εντυπωσιακές αγιογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας. Ο μελωδικός π. Χρυσόστομος δημιουργεί μία υποβλητική, κατανυκτική ατμόσφαιρα και σ’ αυτό συμβάλλουν το ημίφως, οι μορφές των Αγίων που μας περιβάλλουν και ο καλλικέλαδος ιεροψάλτης που υπηρετεί στη Γιάτρισσα. Το εκκλησίασμα παρακολουθεί και συμμετέχει στα τελούμενα, αποδεικνύοντας πως αποτελείται από γνήσιους ορθοδόξους χριστιανούς.

Μετά την απόλυση και τη διανομή του αντίδωρου το εκκλησίασμα συγκεντρώνεται στο αρχονταρίκι και στην αυλή, όπου προσφέρονται καφές, λουκούμι και βουτήματα. Αντιλαμβανόμαστε ότι οι προσκυνητές της Γιάτρισσας προέρχονται κυρίως από την πλευρά της μεσσηνιακής Μάνης και μάλιστα από το κοντινό χωριό Μηλιά και τη Στούπα. Ο π. Χρυσόστομος έρχεται κοντά μας με προσήνεια και μας δίνει την ευλογία του.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση και ιστορία στο σημείο αυτό κατά την αρχαιότητα υπήρχε ναός της θεάς Αθηνάς, που είχε αρκετούς ιερείς. Ένας απ’ αυτούς που λεγόταν Βρασίδας μετέβη στην Πάτρα (382 μ.Χ.), στην οποία άνθιζε ο χριστιανισμός, κι εκεί κατηχήθηκε και βαπτίσθηκε χριστιανός με το όνομα Βιτάλιος. Αυτός, όταν επέστρεψε στο ναό της Αθηνάς, κήρυξε το Ευαγγέλιο στους υπόλοιπους ιερείς και τους έκανε χριστιανούς. Στη συνέχεια οι πρώην ειδωλολάτρες ιερείς με επικεφαλής τον Βιτάλιο γκρέμισαν το ναό της Αθηνάς και πάνω στα ερείπιά του οικοδόμησαν ναό της Παναγίας και το πρώτο μοναστηριακό συγκρότημα, όπως μαρτυρεί η ονομασία «καλογερικά», που υπάρχει στην περιοχή.

Με το πέρασμα των χρόνων η αρχική μονή φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε μέχρις ότου το 1632, ο Κυριακούλης Ηλιαφέντης από το κοντινό χωριό Καστανιά, ήρθε εδώ με τη σύζυγό του Μαρία, προκειμένου να μονάσουν, αφού μετά από πολλά χρόνια γάμου, είχαν φτάσει στη μέση ηλικία άτεκνοι! Οι δυο σύζυγοι ξεκίνησαν την ανοικοδόμηση της Μονής από τα ερείπιά της, αλλά τότε, κατά θαυμαστό τρόπο, η Μαρία έμεινε έγκυος και απέκτησε γιο και στη συνέχεια δεύτερο γιο τον επόμενο χρόνο, με συνέπεια οι δύο σύζυγοι να εγκαταλείψουν την πρόθεσή τους να γίνουν μοναχοί.

Αργότερα η Μονή ολοκληρώθηκε και επανδρώθηκε από άγνωστους μοναχούς, που ήλθαν να δοκιμαστούν σ’ αυτή την τραχιά και δύσκολη τοποθεσία του Ταΰγετου που το χειμώνα τη χτυπούν ακατάπαυστα οι κεραυνοί. Στα προπολεμικά χρόνια στο παρακείμενο ελατόδασος της Βασιλικής έρχονταν να παραθερίσουν εκατοντάδες άνθρωποι από το Γύθειο και τα πέριξ χωριά. Πολλοί απ’ αυτούς υπέφεραν από ελονοσία ή φυματίωση και αναζητούσαν στο υγιεινό κλίμα του βουνού τη σωτηρία τους. Όλοι τους, όμως, περνούσαν κι από τη Μονή της Γιάτρισσας για να προσευχηθούν και να ζητήσουν την εξ ύψους βοήθεια! Όπως μαρτυρείται από την ονομασία «Γιάτρισσα», κάποιοι θεραπεύονταν και γυρνούσαν υγιείς στο σπίτι τους!

Μια τέτοια περίπτωση συνέβη το 1863 σε κάποιον Ηλία Παναγουλάκο από το Γύθειο. Ο άνθρωπος αυτός είχε προσβληθεί από φυματίωση και οι γιατροί του συνέστησαν να πάει στην Ελβετία για να γίνει καλά. Αυτός, όμως, αντί να πάει στην Ελβετία, ανέβηκε στη Γιάτρισσα κι έμεινε εκεί για κάμποσους μήνες προσευχόμενος στην Υπεραγία Θεοτόκο με δάκρυα στα μάτια, για να γίνει καλά. Και πράγματι όταν μετά από καιρό κατέβηκε από το μοναστήρι και πήγε στην Αθήνα για να εξεταστεί από τους γιατρούς, βρέθηκε εντελώς υγιής! Ο Παναγουλάκος με δάκρυα ευγνωμοσύνης στα μάτια γύρισε στη Γιάτρισσα, πήρε την εικόνα της Γεννήσεως της Θεοτόκου, που είναι ζωγραφισμένη πάνω σε ξύλο καστανιάς και την πήγε στα Κύθηρα, όπου την έντυσε με καθαρό ασήμι! Ύστερα την επέστρεψε στο μοναστήρι της στο οποίο υπάρχει και προσκυνείται έως σήμερα!

Στα νεότερα χρόνια η Μονή της Γιάτρισσας αντιμετώπισε ιδιαίτερα πρόβλήματα λόγω του ότι υπαγόταν διοικητικά σε δύο νομούς. Η ιδομορφία αυτή είχε οδηγήσει σε καθεστώς εκκλησιαστικής πολυαρχίας και τελικά σε αναρχία και απραξία, που είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση και τη λειτουργία της. Έπειτα από συντονισμένες προσπάθειες της Μητρόπολης Μάνης το ζήτημα τακτοποιήθηκε με νομοθετική ρύθμιση που κανόνιζε την εξ ολοκλήρου υπαγωγή της Μονής στη δικαιοδοσία της. Το 1972 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος την ανακήρυξε Ιερό Προσκύνημα και το 1977 με προεδρικό διάταγμα ανακηρύχθηκε ως ανδρώα κοινοβιακή Μονή Παναγίας της Γιάτρισσας με την εγγραφή, τότε, τεσσάρων μοναχών.

Η Μονή της Γιάτρισσας δέχεται πολλούς προσκυνητές τον Δεκαπενταύγουστο (Κοίμηση της Θεοτόκου), στις 23 του ιδίου μήνα για την Απόδοση της εορτής (Εννιάμερα της Παναγίας) και στις 8 Σεπτεμβρίου, όταν πανηγυρίζει τη Γέννηση της Θεοτόκου. Τότε πλήθη πιστών, από τη Λακωνία και τη Μεσσηνία, καταφτάνουν εδώ για να ζητήσουν τις πρεσβείες της Μεγαλόχαρης.

Παναγία η Γιάτρισσα Μάνης: ένας πνευματικός φάρος αναμμένος στις κορυφογραμμές του Ταΰγετου, στο μεθόριο ουρανού και γης.