Γράφει ο Γιάννης Μητράκος

Η Δημοκρατία, είναι αναμφισβήτητα, παρά τις ατέλειές της το μοναδικό πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από το λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού.

Το βασικό χαρακτηριστικό του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η λήψη των αποφάσεων με ψηφοφορία των πολιτών στην άμεση δημοκρατία ή των αντιπροσώπων τους στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Αναλυτικότερα:

  • Η εξουσία πηγάζει από τον λαό σημαίνει ότι η δημοκρατική κυβέρνηση αντλεί τη νομιμότητά της από το λαό.
  • Η εξουσία ασκείται από τον λαό σημαίνει ότι για να είναι ένα πολίτευμα δημοκρατικό θα πρέπει με κάποιους τρόπους να εξασφαλίζει τη συμμετοχή των πολιτών στις πολιτικές διαδικασίες, τις διαδικασίες της διακυβέρνησης και της λήψης των αποφάσεων.
  • Η εξουσία εξυπηρετεί τα συμφέροντα του λαούσημαίνει ότι τα όργανα της πολιτείας, που είναι φορείς εξουσίας (κυβέρνηση, βουλή κλπ.), πρέπει να υπηρετούν και να προασπίζουν τα συμφέροντα του συνόλου της κοινωνίας, και όχι κάποιων τμημάτων της. Πρέπει δηλαδή να επιδιώκεται η ευρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση και να προασπίζονταιόχι μόνο τα συμφέροντα της πλειοψηφίας αλλά και τα συμφέροντα της μειοψηφίας.

Στα πλαίσια του δημοκρατικού πολιτεύματος υπάρχει και λειτουργεί και ο θεσμός της Αστυνομίας, που έχει ως ρόλο να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον στον ευαίσθητο τομέα της ασφάλειας και της κοινωνικής ειρήνης στο σύγχρονο κράτος δικαίου, παντα με πλήρη σεβασμό στο Σύνταγμα και στα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών ακόμη κι αυτών που παραβιάζουν το Νόμο.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι απλά και μόνο ένα ευφυολόγημα κάποιων ρομαντικών μα ηθικές αρχές που θέτουν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και συνήθως προστατεύονται ως νόμιμα δικαιώματα από το εθνικό και το διεθνές δίκαιο. Συγκεκριμένα θεωρούνται ως τα θεμελιώδη και αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα που κάθε άνθρωπος δικαιούται από τη γέννησή του. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα (δικαίωμα στη ζωή, δικαίωμα στην ελευθερία, ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, ισότητα ενώπιον του Νόμου κλπ) κι ακόμα τα οικονομικά, τα κοινωνικά και τα πολιτιστικά δικαιώματα (δικαίωμα στην εργασία, δικαίωμα στην υγεία, στην ιατρική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στην κατοικία, στον πολιτισμό).

Τα ανθρώπινα δικαιώματα προήλθαν ως επακόλουθο των ναζιστικών θηριωδιών του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, διαμορφώθηκαν και κλιμακώθηκαν με την υιοθέτηση το 1948 της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Παρίσι από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Η Διακήρυξη αυτή έθεσε τις βάσεις για περισσότερες από 80 συνθήκες και διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλη τη γη.

Το δόγμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει επιδράσει σαφώς το διεθνές δίκαιο, τα εθνικά συντάγματα, τις κρατικές πολιτικές, τη δράση μη-κυβερνητικών οργανισμών κι αποτελούν, κατά γενική ομολογία, τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής ειρήνης και της δημόσιας τάξης σε όλο τον κόσμο.

Ο ΟΗΕ έχοντας ολοκληρώσει την εργασία του σε ό,τι αφορά τον καθορισμό των βασικών αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εστιάζει πλέον τις προσπάθειές του στην εφαρμογή τους και γι’ αυτό έχει θεσπιστεί ο Ύπατος Αρμοστής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που ο ρόλος του είναι να συντονίζει τις σχετικές δράσεις του ΟΗΕ και να συνεργάζεται με τις εθνικές κυβερνήσεις και τους μηχανισμούς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ με στόχο τη βελτίωση και την προστασία τους.

Παρ’ όλα αυτά ένας από τους δημόσιους φορείς, που πρωτοστατούν στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παγκοσμίως, είναι η αστυνομία! Το πρόσφατο περιστατικό αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας στη Μινεσότα των ΗΠΑ, κατά το οποίο έχασε τη ζωή του ένας αφροαμερικανός, έρχεται να προστεθεί στα πολλά και κατ’ επανάληψη συμβάντα, τα οποία οδηγούν σε κοινωνική αναστάτωση και ανασφάλεια.

Διαβάζοντας κάποιος τους τίτλους του CNN Ελλάς των τελευταίων χρόνων, σχετικά με την αστυνομική βία και αυθαιρεσία στις ΗΠΑ, μένει εμβρόντητος από τη σκληρότητα που αποπνέουν ως γεγονότα:

  • Στο εδώλιο λευκός πρώην αστυνομικός που πυροβόλησε 16 φορές μαύρο έφηβο.
  • Μαζικές κι οργισμένες διαδηλώσεις για τον άοπλο αφροαμερικανό που σκότωσαν εν ψυχρώ αστυνομικοί.
  • Βίντεο σοκ: Βίαιη σύλληψη νοσοκόμας γιατί…τήρησε το νόμο.
  • Αστυνομικός πετάει στο έδαφος σπουδάστρια.
  • Νέο περιστατικό αστυνομικής αυθαιρεσίας: Σκότωσαν εν ψυχρώ πατέρα 6 παιδιών.
  • Βίντεο σοκ: Αστυνομικός γρονθοκοπεί γυναίκα την ώρα της σύλληψης.
  • Λεμπρόν Τζέιμς: Τρέμω μήπως η αστυνομία σταματήσει τον γιο μου.
  • Στρατός, διαδηλωτές και απαγόρευση κυκλοφορίας στους δρόμους του Σάρλοτ.
  • Τα θύματα της αστυνομικής βίας στις ΗΠΑ ξεπερνούν τα 700.
  • Εκτός ελέγχου το Σάρλοτ: Οργή και ολονύκτιες ταραχές κατά της αστυνομικής αυθαιρεσίας.
  • ΗΠΑ: Το Υπ. Δικαιοσύνης ερευνά παράνομες πρακτικές των Αρχών της Βαλτιμόρης.
  • Σε αναβρασμό οι ΗΠΑ: Πυροβολισμοί και απειλές σε αστυνομικά τμήματα.
  • Άνδρας πεθαίνει από ηλεκτροσόκ της αστυνομίας.
  • Σχεδόν τρεις νεκροί την ημέρα από αστυνομικά πυρά.

Στη χώρα μας, ευτυχώς, δεν έχουμε φτάσει σ’ αυτό το σημείο, αλλά δεν λείπουν τα περιστατικά αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας που φανερώνουν ότι υπάρχει μία κλιμακούμενη τάση προς αυτή την κατεύθυνση, η οποία αν δεν αντιμετωπισθεί δραστικά τώρα, αύριο θα είναι αργά. Αυτό ακριβώς επεσήμανε και η κ. Λία Γώγου, ειδική ερευνήτρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ελλάδα και την Κύπρο, σχολιάζοντας πως: «Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε δυσανάλογα πολλά περιστατικά αστυνομικής βίας, ειδικά κατά ειρηνικών διαδηλωτών και δημοσιογράφων, και κατά τη διαδικασία σύλληψης τους και μετά από αυτή». (ΑΠΕ-ΜΠΕ, 06-12-2016)

Ιδού μερικά από τα πλέον γνωστά περιστατικά που εκθέτουν ανεπανόρθωτα την Πολιτεία μας και τους θεσμούς της:

  • Η δολοφονία του 15/χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου από Ειδικό Φρουρό εν ώρα υπηρεσίας.
  • Ο σκληρός τραυματισμός στο κεφάλι, από αστυνομικό των ΜΑΤ, του φωτορεπόρτερ και Προέδρου των Ελλήνων Φωτογράφων Μάριου Λώλου.
  • Η απώλεια της ακοής του δημοσιογράφου Μανόλη Κυπραίου από χειροβομβίδα κρότου-λάμψης που έριξαν σκόπιμα πάνω του οι αστυνομικοί.
  • Ο τραυματισμός από αστυνομικούς του Κύπριου φοιτητή Αυγουστίνου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη που αποδόθηκε σε πρόσκρουσή του στην περιβόητη ζαρντινιέρα!
  • Η χειροδικία και ο εξευτελισμός μεταναστών από αστυνομικούς στοΑ.Τ. Ομονοίας.
  • Η σωματική κακοποίηση ατόμου με νοητική υστέρηση στο ΑΤ Καλλιθέας, που το κατέστησε ανάπηρο.
  • Η απρόκλητη κακοποίηση της φωτορεπόρτερ Τατιάνας Μπόλαρη από αστυνομικό.
  • Η εκγύμνωση συλληφθέντων με σκοπό τον εξευτελισμό τους.
  • Η εισβολή σε σπίτια πολιτών (περίπτωση οικίας σκηνοθέτη στο Κουκάκι).

Με αφορμή παρόμοια περιστατικά ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών εξέδωσε μια ανακοίνωση το Δεκέμβριο του 2019 στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής:

  1. Οι αστυνομικοί κατά τη διάρκεια σύλληψης θα πρέπει να ενεργούν με σύνεση και σταθερότητα, να τηρούν άψογη συμπεριφορά και να αποφεύγουν κάθε ενέργεια που μπορεί να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του συλληφθέντος και γενικά που προσβάλει την αξιοπρέπειά του.
  2. Οφείλουν να συμπεριφέρονται στον συλληφθέντα με προσήνεια, να μη μεταχειρίζονται βία εναντίον του, χωρίς βία να τον δεσμεύουν και μόνο όταν αντιδρά βίαια ή είναι ύποπτος φυγής να καταφεύγουν σ’ αυτήν.

Ταυτόχρονα τονίζεται ότι η εκγύμνωση και η κακοποίηση προσαχθέντων ή συλληφθέντων ατόμων από αστυνομικά όργανα και κάθε σχετική πρακτική εξευτελισμού της ανθρώπινης προσωπικότητας δεν μπορεί να γίνεται δεκτή στο πλαίσιο του κράτους δικαίου, είναι παράνομη ανεξαρτήτως του αδικήματος που φέρεται να έχει διαπράξει ο συλληφθείς και προσβάλλει βάναυσα τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου όπως αυτά κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Αναμφίβολα η δουλειά του αστυνομικού στην εποχή μας είναι δύσκολη, επίπονη, επικίνδυνη και σκληρή, αλλά δεν δικαιολογείται σε καμία περίπτωση η υπέρβαση και καταπάτηση΄ από μέρους του των συνταγματικών, δημοκρατικών, πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών, τα οποία είναι ταγμένος από την Πολιτεία να προστατεύει.

Ο κ. Γιάννης Πανούσης Καθηγητής Εγκληματολογίας και Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης αρμόδιος για θέματα Προστασίας του Πολίτη στην 1η Κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα είχε γράψει για το ζήτημα αυτό(10/06/2015): «Ζούμε σε ένα νέο περιβάλλον εγκλήματος και ασφάλειας. Έχουμε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα βίας, που προσβάλλουν ευθέως την ανθρώπινη ζωή. Κυρίως όμως έχουμε μια εγκληματικότητα, που προσβάλλει την ασφάλεια των πολιτών και δημιουργεί κινδύνους στην ίδια τη Δημοκρατία. Γι' αυτό πρέπει το Κράτος Δικαίου και κυρίως η Αστυνομία και η Δικαιοσύνη να βρουν με ποιο τρόπο θα διαχειριστούν αυτό το νέο περιβάλλον εγκληματικότητας και ανασφάλειας, πάντα με όρους συνταγματικής και δημοκρατικής νομιμότητας. Η νέα μορφή βίας, εγκληματικότητας και ανασφάλειας δημιουργεί και νέους ρόλους στη στρατηγική της Αστυνομίας, η οποία πρέπει να δρα λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα, τη συλλογική συνείδηση και βέβαια την ιστορία και τα δικαιώματα του λαού.Η Αστυνομία σε ένα δημοκρατικό κράτος προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών, ενώ σε ένα αυταρχικό κράτος καταπιέζει τους πολίτες. Άρα η τριγωνική σχέση Κράτος - Αστυνομία - Πολίτης, συναντιέται, κατά τη γνώμη μας, στο σημείο που η υποχρέωση των αστυνομικών για την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος στο πλαίσιο της συνταγματικής τάξης, συνιστά ένα διαχρονικό δημοκρατικό αίτημα».

Όταν η αστυνομία «χρησιμοποιείται» για να διαλύσει βιαίως ειρηνικές διαδηλώσεις με συνδικαλιστικό, πολιτικό ή κοινωνικό χαρακτήρα και να εμπεδώσει στην κοινωνία το αίσθημα του φόβου, όταν η πολιτική εξουσία δίνει στον αστυνομικό το μήνυμα της κάλυψης και της ατιμωρησίας στα περιστατικά βίας και αυθαιρεσίας, τότε είναι ολοφάνερο πως υπάρχουν κυβερνητικές ευθύνες και πως όλα εντάσσονται σ’ ένα ανομολόγητο σχέδιο επιβολής αυταρχισμού και ανελευθερίας με θύματα τη Δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών.

Με το Π.Δ. 141/91 ρυθμίζονται οι αρμοδιότητες των αστυνομικών οργάνων και αναφέρεται με σαφήνεια τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να πράξουν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους τα αστυνομικά όργανα. Δυστυχώς, όμως, βοηθούσης της πολιτικής γραμμής, που εκπορεύεται από τα αρμόδια κυβερνητικά στελέχη, καλλιεργείται ένα κλίμα που οδηγεί κάποιους στο να λειτουργήσουν παρά τις νομοθετικές προβλέψεις.

Ο Συνήγορος του Πολίτη, ήδη από το 2003, ανέφερε σε Πόρισμά του σχετικά με τις προσαγωγές και συλλήψεις, αλλά και σε άλλες επανειλημμένες αναφορές του, ότι: «οι αστυνομικές έρευνες, οι προσαγωγές και συλλήψεις θα πρέπει να γίνονται με απόλυτο σεβασμό της αξιοπρέπειας του εμπλεκόμενου προσώπου, να δικαιολογούνται ειδικά και επαρκώς». Ειδικά για τη διενέργεια σωματικών ερευνών απαραίτητη προϋπόθεση είναι η «σοβαρή υπόνοια τελέσεως αξιόποινης πράξης ή απόλυτη ανάγκη» (άρθρο 96 παρ. 3 Π.Δ. 141/1991).

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Εγχειρίδιο των Ηνωμένων Εθνών του 2004 (Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης) η αναγκαστική γυμνότητα, οι λεκτικές σεξουαλικές απειλές, η κατάχρηση και ο εμπαιγμός αποτελούν βασανιστήριο.

Η υποκριτική κυβερνητική πολιτική που ωθεί τους αστυνομικούς στη διάπραξη έκνομων ενεργειών και στη συνέχεια τις αποκηρύσσει λεκτικά μου θυμίζει ένα περιστατικό που έζησα στη στρατιωτική μου θητεία στη Ρόδο του 1978. Βρισκόμασταν στο μεταίχμιο που ο Στρατός άλλαζε σταδιακά και από τον απόλυτο αυταρχισμό της Επταετίας των συνταγματαρχών περνούσε στις δημοκρατικές δομές της Μεταπολίτευσης. Σταδιακά καταργούνταν και ο εφιάλτης που λεγόταν «καψώνι». Στην πρωινή αναφορά του λόχου ο υπεύθυνος αξιωματικός μας διαβεβαίωνε ρητώς ότι το καψώνι απαγορεύεται και «όποιος σας πειράξει να μου το πείτε». Μόνο που το καψώνι «ζούσε και βασίλευε»! Όταν πάλιωσα και γνωρίστηκα με τον Επιλοχία μου εκμυστηρεύτηκε: «Μην ακούς τι λέει ο Λοχαγός στην αναφορά. Όταν μαζεύει τους βαθμοφόρους για να δώσει οδηγίες μάς δίνει το ελεύθερο να σας αλλάξουμε τα φώτα»! Ο νοών νοείτω!