Μάης ’68

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Με αυτόν τον τίτλο έχει καταγραφεί η πολιτική και κοινωνική εξέγερση στο Παρίσι τον Μάιο-Ιούνιο του 1968. Ήταν αρχικά ένα ξέσπασμα της σπουδάζουσας νεολαίας των πανεπιστημίων της πόλης, το οποίο στη συνέχεια επεκτάθηκε σε όλους τους χώρους δουλειάς των εργαζομένων και πήρε εκρηκτικές μέχρι και επαναστατικές διαστάσεις. Ήταν τελικά ένας παλλαϊκός αυθόρμητος ξεσηκωμός για την ανατροπή των πάντων, με αυτόνομα χαρακτηριστικά χωρίς πάτρονες, καθοδηγητές και προστάτες, που ξεπέρασε την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του, διέρρηξε τα όρια και τα περιχαρακώματα του συστημικού κράτους και ένας καθαρός άνεμος άρχισε να προσεγγίζει τις προσδοκίες και τις ελπίδες των απλών ανθρώπων. Ήταν η συμπύκνωση των οραμάτων που είχαν διεθνή αφετηρία: την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), τον πόλεμο του Βιετνάμ, τους αγώνες των λαών για καλύτερη ποιότητα ζωής, το νεανικό κίνημα της αντικουλτούρας των Χίπις, αλλά και τους βαθμούς ελευθερίας που εξέπεμπαν με τη μουσική και τα τραγούδια τους ο Bob Dylan, η Joan Baez, οι Beatles, οι Rolling stones κ.ά. Ήταν ένα χρόνο μετά από το στυγνό πραξικόπημα στην Ελλάδα και δόθηκε η ευκαιρία σε πολλούς Έλληνες φοιτητές που σπούδαζαν τότε στη Γαλλική πρωτεύουσα να σηκώσουν ψηλά την Ελληνική σημαία της ελευθερίας και να καταγγείλουν το χουντικό καθεστώς, τη φίμωση, τις πολιτικές διώξεις, τις εξορίες και τα βασανιστήρια. Ας δώσουμε όμως, τον λόγο (αποσπάσματα) σε μερικούς από αυτούς που βρέθηκαν τότε στη Γαλλική πρωτεύουσα και συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα γεγονότα.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Η δόμηση και η αποδόμηση είναι κομμάτι του ιδιοτελούς, κυρίαρχου λόγου. Το ότι τώρα λέω “δεν ξέρω πώς και γιατί έγινε όλο αυτό”, δεν σημαίνει ότι εκείνη την περίοδο δεν καταλάβαινα πως πρόκειται για κάτι σημαντικό. Έπεσαν όλες οι μάσκες που μας είχαν περιβάλει από παιδιά. Ο Μάης ήταν μια προσπάθεια να ξαναδούμε τον κόσμο από την αρχή. Ποτέ δεν μπορούμε να δούμε τον κόσμο από την αρχή, αλλά τότε το προσπαθούσαμε. Η περίφημη φράση-σύνθημα “απαγορεύεται το απαγορεύεται” σημαίνει ότι βάζουμε πάλι στο τραπέζι όλα τα προβλήματα που θεωρούμε ότι έχουν απαντηθεί, αλλά δεν έχουν απαντηθεί. Ξαναγυρίζουμε με έναν περίεργο, έμμεσο τρόπο, στον Διαφωτισμό του 1750-1760, όπου τέθηκαν εξ αρχής όλα τα ερωτήματα που δεν είχαν τεθεί για καιρό (είτε από οκνηρία είτε από εξωτερική καταπίεση)».

Στέφανος Ροζάνης: «Ο Μάης του ’68 αποτελείται από φοιτητές, από μέλη ακαδημαϊκών κοινοτήτων, από διανοούμενους, από στοχαστές, από εργάτες (ήταν μάλιστα καθοριστικές αυτές οι εργατικές δυνάμεις). Άρα, δεν ήταν κάτι ομοιογενές. Και επιπλέον, δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο αίτημα, ούτε καθορισμένη (πόσο μάλλον προκαθορισμένη) στόχευση. Τουναντίον. Θέλει, σαν ένα τεράστιο ρεύμα, να παρασύρει κάθε τι το οποίο βρίσκεται μπροστά του: κάθε κοινωνικό θεσμό, κάθε κατεστημένο κανόνα. Όλα αυτά θέλει να τα παρασύρει προς μια πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση (και μεγαλειώδη, αν μου επιτρέπεις, καθώς αποτελεί την πεμπτουσία της ύπαρξης): τη διεκδίκηση της ζωής. […] Ο Μάης δεν είναι οργάνωση – είχε έναν υπέροχο κινηματικό αυθορμητισμό. Ο Μάης δεν προσπαθεί να ακυρώσει θεσμούς για να δημιουργήσει άλλους θεσμούς στη θέση των θεσμών. Ο Μάης πέρα και πάνω από αυτά, είναι η αυθορμησία της εξεγερτικότητάς του. Η αυθορμησία της αξίωσης να ζει κανείς. Να ζει και να δρα, χωρίς να έχει στοχευμένες κοινωνικοπολιτικές κατευθύνσεις».

Βάσια Καρκαγιάννη Καραμπελιά: «Είχαμε μια δίψα για μάθηση, μια λύσσα για ζωή. Και βέβαια, όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα εντελώς ερωτική (το είπε και ο Σολέρς τότε). Ερωτική όχι μόνο κυριολεκτικά (φυσικά έγινε μια απελευθέρωση των σχέσεων), αλλά κυρίως υπό την έννοια πως ήμασταν ερωτευμένοι με τα πάντα. Με όλα! Με όλους τους ανθρώπους! […] Βέβαια, αυτός ο “άλλος κόσμος” αποδείχθηκε ότι δεν ήταν κάτι απλό να πραγματωθεί, πόσω μάλλον να εδραιωθεί. Εμείς νομίζαμε ότι θα αλλάξουμε τα πάντα. Τον κόσμο ολάκερο. Αυτό, δυστυχώς, αποδείχθηκε ουτοπία. Κάποιοι από εμάς (Έλληνες και Γάλλοι) παραμένουμε σε αυτή την ουτοπία. Μπορεί τον κόσμο να μην τον αλλάξαμε εκ βάθρων, όπως θέλαμε και νομίζαμε, αλλά τους εαυτούς μας ο Μάης τους άλλαξε. Εκ βάθρων».

Ολύμπιος Δαφέρμος: «Η εξέγερση του Μάη του 1968 στη Γαλλία ήταν πολυδιάστατη και πολυσύνθετη. Άγγιξε ανατρεπτικά σχεδόν κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ήταν ένα καθολικό κίνημα αμφισβήτησης, χειραφέτησης και απελευθέρωσης. Εξ ου και οι πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες του φαινομένου από πλήθος θεωρητικών και κοινωνικών επιστημών. […] Τα κινήματα αυτά ως άμεσα και έμμεσα ανατρεπτικά για τις κατεστημένες λογικές Δεξιάς και Αριστεράς δεν μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά από τις συστημικές δυνάμεις και πολύ περισσότερο σε περιόδους κρίσης και συντηρητισμού. Το ανατρεπτικό τους πνεύμα θεωρήθηκε επικίνδυνο σε στιγμές ανεργίας, φτωχοποίησης και οπισθοδρόμησης. Γι’ αυτό και δέχθηκαν συκοφαντικές και παράλογες επιθέσεις, που όχι μόνο δεν τους άξιζαν, αλλά είναι και απαράδεκτες».

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έμεινε ουσιαστικά παρατηρητής των εξελίξεων. Η φιλοσοφική καταγωγή του δεν του επέτρεψε να συνταχθεί με τον αυθορμητισμό και την αυτονομία του Μάη. Δεν εξέφρασε βέβαια, ποτέ καμιά αντίρρηση, αλλά τα γεγονότα τον υπερέβησαν, όπως έγινε με το σύνολο σχεδόν της τότε διανόησης της Γαλλίας. Προερχόμενος από μια παράδοση απόρριψης παραδοσιακών κοινωνικών νοημάτων έλεγε ότι: «το κίνημα των επαναστατών φοιτητών δεν μπορεί να παίξει γενικό ρόλο με το να μένει αποκλειστικά φοιτητικό, σαν να ήθελε να επενεργήσει “απ’ έξω” στα άλλα κοινωνικά στρώματα […] Δεν εννοώ ότι αυτές οι ιδέες ισχύουν μόνο για τον πανεπιστημιακό χώρο (είτε μόνο για το εσωτερικό οποιουδήποτε οργανικού χώρου), αλλά ότι δεν μπορούν να μεταφερθούν μηχανικά αλλού χωρίς να αντιστραφεί σχεδόν η σημασία τους. Για να μεταφέρεις με γόνιμο τρόπο πρέπει να σκεφτείς καλά. Αλλιώς έχουμε επανάληψη – γραφειοκρατία της σκέψης στην οποία οδηγεί μοιραία η άρνηση να σκεφτείς. […] Οι επαναστάτες φοιτητές αισθάνονται μια αντινομία μεταξύ πράξης και στοχασμού, μεταξύ αυθορμήτου και οργάνωσης, μεταξύ της αλήθειας της πράξης και της συνέπειας του λόγου, μεταξύ φαντασίας και σκοπού. Η συναίσθηση αυτής της αντινομίας είναι η συνειδητή ή όχι αιτία του δισταγμού τους».

Τα συνθήματα του Μάη είναι αποκαλυπτικά.

«Η ομορφιά βρίσκεται στο δρόμο».

«Τα οδοφράγματα φράζουν τον δρόμο, αλλά ανοίγουν πορεία».

«Τρέξε σύντροφε. Ο παλιός κόσμος είναι πίσω σου».

«Κάτω απ’ το λιθόστρωτο υπάρχει παραλία».

«Η ελευθερία δεν είναι αγαθό που μας ανήκει. Είναι αυτό που μας εμπόδισαν να αποκτήσουμε οι νόμοι, οι προκαταλήψεις, η άγνοια».

«Ας σκοτώσουμε τον μπάτσο που κοιμάται μέσα μας».

«Η δράση δεν πρέπει να είναι αντίδραση, αλλά δημιουργία».

«Αρνηθείτε τους ρόλους που σας δώσανε».

«Απαγορεύεται το απαγορεύεται».

«Αλλάξτε τη ζωή. Αλλάξτε τις οδηγίες χρήσης».

«Ξεχάστε ό,τι έχετε διδαχθεί. Αρχίστε να ονειρεύεστε».

«Χτυπάει το ξυπνητήρι; Η πρώτη ταπείνωση της ημέρας».

«Η σκέψη που λιμνάζει, σαπίζει».

«Το αφεντικό χρειάζεται εσένα και όχι εσύ το αφεντικό».

«Αγοράζουν την ευτυχία σου, να την πάρεις πίσω».

«Εάν ο θεός υπήρχε, θα έπρεπε να τον καταργήσουμε».

Κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει τις αντιεξουσιαστικές προθέσεις και τα γεγονότα του Μάη του ’68, που συντάραξαν τη Γαλλία, την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο. Την ανατροπή των κατεστημένων δομών, που εγκλώβιζαν τη συνείδηση και περιόριζαν την ελευθερία, τη διάρρηξη του πλέγματος της υποταγής και του συντηρητισμού, με την ελπίδα και την προσδοκία για τη δημιουργία μιας κοινωνίας περισσότερο ανεξάρτητης, ελεύθερης και δημιουργικής. Και εμείς, πολύ νέοι τότε γοητευμένοι, συνεπαρμένοι, και εκστασιασμένοι από την εξέγερση της γαλλικής νεολαίας προσπαθούσαμε να αγγίξουμε το πνεύμα της καθολικής αμφισβήτησης, που εξέπεμπαν οι νέοι του Παρισιού, μέσα από τα ελάχιστα ακούσματα και τις αμυδρές πληροφορίες που έφταναν σε μας, αφού πλήρης συσκότιση επικρατούσε στη χώρα, με τις ασπρόμαυρες εικόνες (κυριολεκτικά και μεταφορικά) να είναι γεμάτες από τα ελληνικά επίκαιρα.

Μετά από την παρέλευση της πανδημίας του θανατηφόρου ιού πολλά θα αλλάξουν. Φαίνεται ότι το Παρίσι θα πρωταγωνιστήσει και πάλι στις εξελίξεις, τις διεκδικήσεις και τις ανατροπές.