Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

(Απόσπασμα από το υπό έκδοσιν βιβλίο : «Τα όμορφα σπίτια της Σπάρτης»)

Τελικά ήταν κατάρα ή ευλογία το γεγονός ότι η Νέα Σπάρτη ιδρύθηκε πάνω στην παλιά ; Δύσκολη η απάντηση και οι γνώμες αντικρουόμενες . Η αλήθεια είναι πως η νέα Σπάρτη ΔΕΝ βρήκε (δυστυχώς) τον τρόπο να συμβιώσει αρμονικά με την αρχαία πόλη , με τελικό αποτέλεσμα η δεύτερη να πληγωθεί βάναυσα , αφού πολλά μνημεία της , λόγω της ανοικοδόμησης και εξαιτίας δημόσιων έργων καταστράφηκαν , άλλα καταχώθηκαν κάτω από τις οικοδομές , πολλές αρχαιότητες πετάχτηκαν και χάθηκαν μαζί με τα μπάζα των εκσκαφών και των κατεδαφίσεων , μερικές βρέθηκαν σε συλλογές ιδιωτών και πολλές αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό για τα σπίτια και τα κτήρια της νέας πόλης .

Κι όμως : Με τη μεγάλη τους αξία , τα μνημεία και οι αρχαιότητες θα μπορούσαν να διατηρηθούν και να ενταχθούν αρμονικά μέσα στον σύγχρονο ιστό της πόλης . Όπως έγραψε ο Αρχιτέκτονας Π. Παντελεάκης :

«Σίγουρο , πάντως , είναι , πως τα ίδια τα μνημεία και η σωστή ένταξή τους θα βοηθούσε στην επαναφορά της ζεστασιάς , της ανθρώπινης κλίμακας , την οικειότητα , μα και τη Μνήμη» .

Στη Σπάρτη , στην οδό Αγησιλάου , αριθμ. 22 , σε ένα όμορφο , διατηρητέο , νεοκλασικό (οικία ΣΧΙΖΑ , ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ) που έχει αρχίσει (δυστυχώς) να καταρρέει , βρίσκεται εντοιχισμένη , ως γωνιακό αγκωνάρι (!!!) , μια αρχαία μαρμάρινη επιγραφή . Χάρη στην καθοδήγηση και τις υποδείξεις της Αρχαιολόγου Δρος κ. Κουρίνου Ελένης αναζήτησα τη σχετική επιγραφή στο : «corpus / σύνταγμα επιγραφικό της Λακωνίας : Inscriptiones Graecae / IG V 1, αρ. 19 (1913)» και κατόρθωσα να βρω το περιεχόμενό της , το οποίο έχει ως ακολούθως:

1 [_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _] ρωας ανδρών φανεράν σπ[ουδήν] _ _ _ _ _ _]

[_ _ _ _ _ _ _ των πρ[έσβεων και των αθλοθετών αξίω[ς_ _ _ _ _ _ _ _ _]

[_ _ _ _ _με] νου και εις εικόνα λαμβάνοντος , κ[αι_ _ _ _ _ _ _]

[_ _] ος αφειέντος , των αθλοθετών τα βραβεία αποδιδόν[των τοις νικώσι _ _ _]

5 [λήμψ]ονται δε κατ’ έτος οι νεικώντες τον αχθησόμενον [αγώνα εις γραπτής ει]-

[κόν]ος ή ανδριάντος ανάθεσιν δολιχαδρόμος παις κρίσε[ως της Αγησιλάου_΄,_ _αγε]-

[νει]ος δολιχαδρόμος ανήρ , προσέθηκεν Αγησίλαος , [_΄,_ _ _ _ _παις κα]-

[θα]ρός αγένειος ανήρ διαυλοδρόμος παις κα[θαρός _’ ,_ _]

[_ _] της , οπλείτης . πένταθλος παις κρίσεως της Αγ[ησιλάου _΄, πάλην (;) παις κα]-

10 [θαρός , παις κρίσεως της Αγησιλάου , αγένειος , αν[ήρ _’,_ _ _ _]

[παις] καθαρός , παις κρίσεως της Αγησιλάου , αγένειος [_΄, ανήρ _΄, _ _ ]

[και] των νεικώντων πάντων διδόντων το ικανόν τοις νομοφ[ύλαξιν , όπως αναθώ] –

[σιν] την εικόνα εν ενί τόπω του γυμνασίου , εξουσίαν έχο[ντος του θέλοντος]

[αν]δριάντα ανατιθέναι. Επιγράψουσι δε πάντοτε οι τε[ταγμένοι επιμεληταί]

15 [εις] τα Λεωνίδεια τα ονόματα των αθλοθετών και των αγων[ιζομένων εν τοις α]-

[γώ]σιν , ον αν βούλωνται , ταις εικόσιν Αγησιλάου κι Χαριξέ[νου. Προσγράψουσι δε και]

[τα των] οικείων και εκγόνων και συνγενών και των εκ των γ[ενεών ονόματα]

[επιμελο]υμένων δι’ αιώνος μετά της αντιτυνχανούσης συν[αρχίας των επιμελη]-

[των τω]ν Λεωνιδείων , καθ’ ά ο δήμος ηθέλησεν . απογράψον[ται δε οι _ _ _ _]

20 [_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ τους εφόρους και το]υς νομοφύλακας .

Η κ. Κουρίνου , υπόψιν της οποίας έθεσα το κείμενο ζητώντας την αρχαιολογική «αποκρυπτογράφησή» του , είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει την παρακάτω απάντηση :

«Το κείμενο , όπως και οι IG V1 18 και IG V1 20 ( αποτελούν ίσως μία επιγραφή συνολικά) , αφορούν στα Λεωνίδεια , μεγάλη ετήσια εορτή που ελάμβανε χώρα στη Σπάρτη , για να τιμηθεί η μνήμη του Λεωνίδα , που έπεσε στις Θερμοπύλες , και του Παυσανία , του ήρωα των Πλαταιών .

Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) , ο οποίος στο οδοιπορικό του στη Σπάρτη τοποθετεί τους τάφους των ηρώων απέναντι από το θέατρο της πόλεως , στον εορτασμό ελάμβαναν μέρος μόνον Σπαρτιάτες .

Το κείμενο (συνεπώς και τα περιγραφόμενα) χρονολογείται , κυρίως από την αναφορά σε αυτό του Γαΐου Ιουλίου Αγησιλάου (κριτού των Λεωνιδείων - τιμημένου με ανδριάντα , για τον οποίο γίνεται λόγος στην IG V1 19 , επώνυμου πατρονόμου , αθλοθέτη των Ουρανίων κλπ.) στην εποχή του αυτοκράτορος Τραϊανού τον 2ο αι. μ.Χ.

´Εχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι , ενδεχομένως , η εορτή γινόταν ήδη από τον 5ο π.Χ. αι. , ενώ έχει επίσης υποστηριχθεί ότι η ιδιαίτερη κατασκευή της σκηνής του θεάτρου της Σπάρτης (μετακινούμενη) σχετίζεται με την εξασφάλιση της δυνατότητας θέασης των τάφων των δύο ηρώων ( κατά τη διάρκεια εορτασμού), από τις κερκίδες του θεάτρου , ήδη από την εποχή του Αυγούστου .

Σε κάθε περίπτωση φαίνεται ότι υπάρχει μια «αναβίωση» του εορτασμού τον 2ο αι. μ. Χ., η οποία μάλλον συμπίπτει με την περίοδο των μεγάλων εκστρατειών του Τραϊανού στην Ανατολή (113-117 μ.Χ.) κατά των Πάρθων».

Kατά τον Παυσανία τον Περιηγητή , με το όνομα Πατρονόμοι φέρονταν μια πολιτική Αρχή στην αρχαία Σπάρτη , την οποία πιθανότατα ίδρυσε ο Βασιλιάς Κλεομένης Γ΄ . Η Αρχή των Πατρονόμων φαίνεται να διαδέχθηκε την Αρχή των Εφόρων όταν αυτοί καταργήθηκαν .

Οι Πατρονόμοι ήταν έξι ή κατ΄ άλλους δέκα εκ των οποίων ο πρώτος εξ αυτών λέγονταν επώνυμος επειδή λάμβανε το όνομά του το έτος που ασκούσε τα καθήκοντά του . Αργότερα , καθιστάμενοι οι Πατρονόμοι ισχυροί , διατηρήθηκαν και μετά την επαναφορά του θεσμού των Εφόρων και των Γερουσιαστών .

(πηγή ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ)

Στην εντοιχισμένη αυτή επιγραφή αποδίδεται – όπως είχε καθιερωθεί – , με εντολή του πατρονόμου Γαΐου Ιουλίου Αγησιλάου , το δικαίωμα στους νικητές των αγωνισμάτων των Λεωνιδείων (δόλιχος , δίαυλος , πένταθλο , πάλη …) να αναθέσουν σε χώρο του Γυμνασίου εικόνα ή ανδριάντα τους και επιτάσσεται στους Επιμελητές να προσθέσουν τα ονόματα των Αθλοθετών και των Αγωνιζομένων όπως και τα ονόματα των οικείων , των απογόνων και των συγγενών .

Εδώ , λοιπόν , στο νεοκλασικό αυτό σπίτι της Σπάρτης , βρίσκεται εντοιχισμένη μια σημαντική επιγραφή του 2ου μ.Χ αιώνα , η οποία αναφέρεται στο θεσμό των Λεωνιδείων μιας , επίσης , σημαντικής γιορτής , που είχαν καθιερώσει οι αρχαίοι Σπαρτιάτες , σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία , προς τιμήν του Λεωνίδα και του Παυσανία :

«Του θεάτρου δε απαντικρύ Παυσανίου του Πλαταιάσιν ηγησαμένου μνήμα εστί, το δε έτερον Λεωνίδου –και λόγους κατά έτος έκαστον επ’ αυτοίς λέγουσι και τιθέασιν αγώνα , εν ώ πλην Σπαρτιατών άλλω γε ουκ έστιν αγωνίζεσθαι - , τα δε οστά του Λεωνίδου τεσσαράκοντα έτεσιν ύστερον ανελομένου εκ Θερμοπυλών του Παυσανίου , κείται δε και στήλη πατρόθεν τα ονόματα έχουσα οί προς Μήδους τον εν Θερμοπύλαις αγώνα υπέμειναν».

(ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΚΑ , 14)

(μτφρ: «Απέναντι από το θέατρο υπάρχει μνήμα του Παυσανία , του νικητή των Πλαταιών και άλλο του Λεωνίδα - κάθε χρόνο εκφωνούνται εδώ λόγοι και διοργανώνονται αγώνες , στους οποίους εκτός από τους Σπαρτιάτες δεν μπορούν να αγωνιστούν άλλοι – τα οστά του Λεωνίδα τα έφερε από τις Θερμοπύλες σαράντα χρόνια αργότερα ο Παυσανίας . Υπάρχει και στήλη με τα ονόματα των ανδρών που πολέμησαν στη μάχη των Θερμοπυλών εναντίον των Μήδων , καθώς επίσης τα ονόματα των πατέρων τους») .

Όσο κι αν θέλουμε να την αγνοούμε ή να την θεωρούμε εμπόδιο στην ανάπτυξη της νέας πόλης , η Αρχαία Σπάρτη βρίσκει τρόπους να μας υπενθυμίζει διαρκώς την παρουσία της , μαζί και την ανάγκη και υποχρέωση να την αποδεχτούμε , να τη σεβαστούμε και να συμβιώσουμε μαζί της .

Υστερόγραφα :

1. Η επιγραφή αυτή , εφόσον έχει καταγραφεί κι επισημανθεί , βρίσκεται – σίγουρα – κάτω από την διαρκή επίβλεψη και προστασία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και καλό θα ήταν (προσωπική γνώμη εκφράζω) , να αποσπασθεί από το κτήριο και να πάρει τη θέση που της αρμόζει .

2. Η υπενθύμιση (μέσω της επιγραφής) της εορτής των αρχαίων «Λεωνιδείων» βάζει τη νέα Σπάρτη μπροστά σε μια ασύγγνωστη ιστορική αμέλεια , να μην εορτάζει, δηλαδή , θεσμικά και κατ’ έτος , την επέτειο της Μάχης των Θερμοπυλών στην οποία εορτή (εφόσον την καθιερώσει) οφείλει (για λόγους ιστορικής συνέχειας) να δώσει το όνομα «ΛΕΩΝΙΔΕΙΑ» .

3. Η δημοτική αρχή Σπάρτης μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει τις πολύ αξιόλογες εισηγήσεις και τα πορίσματα του συνεδρίου που οργάνωσε και πραγματοποίησε στις 18-20 Φεβρουαρίου 1994 ο δήμος Σπάρτης (επί δημαρχίας Δημοσθένη Ματάλα) σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα ICOMOS και το ΤΕΕ - Τμ. Κεντρικής και Νότιας Πελοποννήσου με θέμα : «Νέες πόλεις πάνω σε παλιές : το παράδειγμα της Σπάρτης» .

4. Η κ. Ελένη Κουρίνου είναι Αρχαιολόγος και Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (20-1-2000) , με διδακτορική διατριβή : «Σπάρτη : Συμβολή στη μνημειακή τοπογραφία της» . Υπηρέτησε στην 5η ΕΠΚΑ (Σπάρτη) και στην ΔΙΠΚΑ (Τμήμα χώρων) . Το 1993 μετατέθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το 2002 προήχθη στη θέση της Προϊσταμένης της Συλλογής Έργων Γλυπτικής . Τέλος , μετέχει στη συντακτική ομάδα του περιοδικού «Το Μουσείον» που εκδίδει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο .

Η Σπάρτη (εκτός άλλων) «χρωστά» , πράγματι , πολλά στην κ. Κουρίνου για την εν γένει προσφορά της στον τόπο μας .