Η εκτέλεση των 118 μέσα από το βιβλίο του Κ.Α. Γλεντή, Επίτιμου Γυμνασιάρχη – Θεολόγου:

«Εφτά χρόνια στη Σπάρτη (1939-1946)

Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Τον Σεπτέμβρη του 1939 , τοποθετήθηκε στο Γυμνάσιο Αρρένων Σπάρτης ο θεολόγος καθηγητής Κ. Α. Γλεντής από το χωριό Σύριζο Οιχαλίας Μεσσηνίας , ο οποίος υπηρέτησε στο σχολείο αυτό μέχρι το τέλος του 1946 . Πέρα από τις εκπαιδευτικές-υπηρεσιακές εμπειρίες του ο Κ.Α. Γλεντής έζησε στη Σπάρτη τη μαύρη νύχτα της κατοχής αλλά και τα πρώτα χρόνια του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου . Εκτός από τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα ο Κ.Α. Γλεντής είχε ορισθεί ως υπεύθυνος Παιδικών Συσσιτίων Λακωνίας στον ΕΟΧΑ (Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης) που είχε ιδρύσει ο τότε Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και ως εκ τούτου είχε τη δυνατότητα να βρίσκεται πιο κοντά στα πρόσωπα τα οποία διαδραμάτισαν ρόλο στα γεγονότα της περιόδου εκείνης και να έχει πιο ξεκάθαρη εικόνα και πληροφόρηση για τα όσα συνέβαιναν . Στα 1946 ο Κ.Α. Γλεντής πήρε απόσπαση από το Υπουργείο για το Γυμνάσιο Γαργαλιάνων .

Στα 1977 , ο Κ.Α. Γλεντής , επίτιμος πλέον Γυμνασιάρχης-Θεολόγος , εξέδωσε το βιβλίο «ΕΦΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ (1939-1946) , στο οποίο κατέγραψε- με τη μορφή χρονικού -ΟΛΑ τα τραγικά γεγονότα που έζησε στη Σπάρτη κατ’ αυτήν την περίοδο . Το βιβλίο σημείωσε και δεύτερη έκδοση το 1979 . Ιδιαίτερη αξία , μέσα στο πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο , έχουν τα γεγονότα της περιόδου της Κατοχής και του Εμφυλίου , τα οποία ο συγγραφέας παρουσιάζει με αμεροληψία , αντικειμενικότητα , θάρρος γνώμης κι ελευθεροφροσύνης . Πρόκειται για ένα ιστορικό ντοκουμέντο και μια φωνή αλήθειας για την πιο σκοτεινή περίοδο της νεότερης τοπικής ιστορίας μας , η οποία , μεταπολεμικά , διαστρεβλώθηκε συστηματικά από τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις εκείνες που δεν ήθελαν και δεν θέλουν να φωτισθεί η αλήθεια , με επιδίωξη να μετατρέψουν τις εγκληματικές , προδοτικές και δωσιλογικές ευθύνες τους σε συλλογική ευθύνη και ενοχή της σπαρτιατικής κοινωνίας .

Μέσα σ’ αυτό το έργο του , ο Κ.Α. Γλεντής , αναφέρεται ΚΑΙ στο τραγικό αλλά και μεγαλειώδες συνάμα γεγονός της εκτέλεσης των 118 Σπαρτιατών στο Μονοδέντρι , από τους γερμανούς, στις 26 Νοεμβρίου 1943 , με τον τρόπο που το βίωσε ο ίδιος και η οικογένειά του προσωπικά . Η κατάθεσή του , ως μαρτυρία ενός ξένου προς τον τόπο και έντιμου και ηθικού εκπαιδευτικού και ανένταχτου πολιτικά και κομματικά πνευματικού ανθρώπου , έχει μεγαλύτερη ακόμα αξία από εκείνη ενός απλού παρατηρητή .

Το τραγικό γεγονός της σύλληψης και της εκτέλεσης των 118 αρχίζει να εξιστορείται στο βιβλίο από τη σελίδα 57 έως και τη σελίδα 69 . Στην παρουσίαση που ακολουθεί παραλείπονται κάποια ενδιάμεσα σημεία που δεν έχουν άμεση σχέση με το θέμα κι έχουν τοποθετηθεί επικεφαλίδες για την καλύτερη ανάγνωση και κατανόηση του κειμένου .

…………………………………………………………………………………………..

Κ.Α. ΓΛΕΝΤΗ , επίτιμου Γυμνασιάρχη –Θεολόγου

ΕΦΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ (1939-1946)

Οι συλλήψεις στη Σπάρτη

«Με τα όπλα που πήρε ο Βρετάκος όπλισε τους φίλους του . (ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Εννοεί τα όπλα που έδωσαν οι Γερμανοί στον Βρετάκο , από εκείνα που είχαν κατασχέσει από τους Ιταλούς που είχαν συνθηκολογήσει).

Με Γερμανούς δε στρατιώτες για συνοδούς στους φίλους του , που με προσωπίδες , για να μη γνωρίζωνται , έκαμαν νυχτερινή έφοδο στα σπίτια όλων των εαμιτών , τους συνέλαβαν (περίπου τριακόσιους) και τους έκλεισαν στις φυλακές της πόλης με φρουρά Γερμανική .

Εκεί έγινε η πρώτη επιλογή και απολύθηκαν όσοι δήλωσαν φιλία στο Βρετάκο και υποσχέθηκαν πως θα καταπολεμούσαν το ΕΑΜ σαν οργάνωση εχθρική προς αυτούς .

Όλοι εκείνοι που αφέθηκαν ελεύθεροι από τις φυλακές μαζί με τους άλλους φίλους του Βρετάκου πήραν τα όπλα που προμηθεύτηκαν και σχημάτισαν το Τάγμα Σπάρτης με Διοικητή τον ίδιο και με τον τίτλο του «Αρχηγός» .

…………………………………………………………………………………………..

Όσες μέρες έμειναν στις φυλακές της Σπάρτης οι συλληφθέντες , όλοι οι έξω από τον φανατισμό των αντιμαχομένων ελπίζαμε σε κάποια προσέγγισή τους , που να μην έφτανε ποτέ το ζήτημα στην εξόντωση των φυλακισμένων . Δεν πιστεύαμε , δε θέλαμε να πιστέψουμε , πως η αντίθεσή τους εκείνη θα οδηγούσε τους μισούς Σπαρτιάτες στο απροσδόκητο εκείνο έγκλημα , να σκοτώσουν τους άλλους μισούς Σπαρτιάτες και μάλιστα τους κορυφαίους και νεώτερους Επιστήμονες και Υπαλλήλους .

Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει , πως ήταν δυνατό να φτάσει στο κατάντημα αυτό η προοδευτική και πολιτισμένη κοινωνία της Σπάρτης , να δεχτεί για να λείψουν από τη ζωή της τα τόσα χρήσιμα μέλη της .

Κι όμως το μεγάλο κακό έγινε στην Ιστορική Σπάρτη , για να μείνει κατά τη γνώμη μου το μαύρο στίγμα στην ιστορία της σαν εκείνο του προδότη Παυσανία στην αρχαιότητα . (…)

Στο μεταξύ διαδόθηκε , πως οι γερμανοί πρότειναν στο γιατρό Καρβούνη να βγει από τις φυλακές (ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Ήδη οι κρατούμενοι είχαν μεταφερθεί στις φυλακές της Τρίπολης) από εκτίμησή τους στο πρόσωπό του , σαν σπουδαστής στη Γερμανία και αρνήθηκε την απόλυσή του χωρίς τους άλλους συμπατριώτες του . Το γεγονός αυτό σχολιάστηκε σαν κακό σημάδι για τους φυλακισμένους που δεν άργησε να εκδηλωθεί. (…)

Το θαύμα στο Ναό του Α. Νίκωνος

Στη γιορτή του Αγίου Νίκωνος , 26 Νοέμβρη 1943 , που ήταν γεμάτο ασφυκτικά το εκκλησάκι , λειτουργούσε ο σεβάσμιος Παπαπαναγής . Βγήκε στην ωραία Πύλη , θυμάμαι , και δείχνοντάς μας το κανδήλι μπροστά στην εικόνα της Θεοτόκου , είπε στο εκκλησίασμα , που μέχρι την στιγμή εκείνη δεν είχε κανείς προσέξει . «Αγαπητοί Χριστιανοί , κοιτάτε το κανδήλι της Παναγίας . Γιατί είναι κόκκινο σαν αίμα ;» .

Και πράγματι είδαμε όλοι το φαινόμενο αυτό , μα κανείς δε μίλησε . Ούτε λέξη δεν ακούστηκε από κανένα και μόνο σταυροκοπήματα είδα . Ο Παπαπαναγής είπε και κάτι άλλα λόγια για μια παράκληση και εξηγούσε το φαινόμενο σαν «κάποιο μεγάλο κακό προμήνυμα για την πόλη» αν θυμάμαι καλά . Στην συνέχεια έκαμε κάποια παράκληση και σχόλασε το εκκλησίασμα .

Το θλιβερό άγγελμα της εκτέλεσης – Τα πτώματα των 118 φτάνουν στη Σπάρτη με φορτηγά

Πέρασε η γιορτή αυτή , χωρίς να εξακριβωθεί , τι ήταν το φαινόμενο του κανδηλιού . Μερικοί θέλησαν να αποδώσουν τούτο σε κάποια απάτη , που είχε σκοπό να το πιστεύσει ο κόσμος για θαύμα και να συντελέσει τούτο σε κάποια ελπίδα σωτηρίας των μελλοθανάτων στη φυλακή της Τρίπολης , που ήταν και το παιδί του Παπαπαναγή , νεαρός Μηχανικός . Το πράγμα όμως πέρασε απαρατήρητο πια και δεν άκουσα κανένα σχόλιο , γιατί η άλλη ημέρα υπήρξε η τραγικώτερη μέρα στην ιστορία της Σπάρτης . Από νωρίς ήρθε το θλιβερό άγγελμα , πως οι 118 φυλακισμένοι στην Τρίπολη είχαν εκτελεσθεί από την προηγούμενη στη θέση «Μονοδένδρι» , στο δρόμο για την Τρίπολη . Θρήνος και κλαθμός ακούστηκε σ’ όλη την Πόλη τότε και φορτηγά ξεκίνησαν , για να μεταφέρουν τα πτώματα για την ταφή τους .

Το πλήθος των πολιτών συγκεντρώθηκε στον κεντρικό δρόμο και περίμενε την επιστροφή τους . Τα αυτοκίνητα στάθμευσαν μπροστά στο Ναό του Αγίου Νίκωνα . Όλοι τρέξανε προς τα κει με κλάματα και λυγμούς . Το τι επακολούθησε , σαν αντίκρυσαν το θέαμα των στιβαγμένων και παγωμένων από τη χιονισμένη νύχτα πτωμάτων στις καροτσαρίες των αυτοκινήτων , δε λέγεται εύκολα . Δεν περιγράφεται το δράμα των μανάδων που ζητούσαν τα παιδιά τους , των γυναικών που δε γνώριζαν τα πτώματα των ανδρών τους και των αδερφών που ζητούσαν αδέρφια . ΄Ησαν όλα παραμορφωμένα από τις ριπές των πολυβόλων στα πρόσωπα και ημίγυμνα με τα εσώρουχα μόνο και χωρίς υποδήματα . Η απαίσια εκείνη εικόνα δε λησμονιέται και ήταν αδύνατο να μη σαλέψει το μυαλό του ανθρώπου στη θέα της . Οι σπαραχτικές δε κραυγές των γυναικών δεν συγκινούσαν απλώς τους άλλους πολίτες που σηκώθηκαν όλοι στο πόδι άνδρες , γυναίκες , γέροντες και παιδιά. Προκαλούσαν σπαραγμό στις καρδιές τους και μεγάλο πόνο για το κακό αυτό που είχε γίνει.

Ο πίνακας των ονομάτων εκείνων που σαν ήρωες δέχτηκαν τις ριπές των γερμανικών όπλων , για να μη μεταπηδήσουν στο στρατόπεδό τους και θα μείνουν τα ονόματά τους στη Ιστορία των Πανθέων της Ελληνικής Πατρίδας , παρατίθενται εδώ σαν έκφραση θαυμασμού και σαν απότιση φόρου τιμής . (ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Ο συγγραφέας παραθέτει τα ονόματα των εκτελεσθέντων ) (…)

Μόνο οι άνθρωποι του Τάγματος (εννοεί το «Τάγμα Βρετάκου» δεν πήραν μέρος σ’ εκείνη την πάνδημη υποδοχή των θυμάτων της γερμανικής θηριωδίας και η απουσία τους σχολιαζόταν σαν κάποια ενοχή .

Η ταφή

Νεκρώσιμη ακολουθία στα θύματα εκείνα δεν επέτρεψαν οι Αρχές να ψαλεί , αλλά στην ταφή συνόδεψε όλο το πλήθος και ακούστηκαν από τις πονεμένες μανάδες κατάρες για το Βρετάκο .

Καθώς προσφωνούσαν τα γυμνά και καταψηγμένα κορμιά των νεκρών με τα ονόματά τους για τα κοινοτάφια σταμάτησαν για λίγο τα κλάματα των πολλών , γιατί οι γέροντες γονείς των τεσσάρων αδελφών Τζιβανόπουλου παρουσίασαν τα πρώτα σημάδια παραφροσύνης .

Το πλήθος τότε ξέσπασε σε λυγμούς από συμπάθεια στους Τζιβανόπουλους και ξέχασε για μια στιγμή τους δικούς του .

Το έγγραφο «Βρετάκου» για τους αφούς Τζιβανόπουλου

Είχε ζητήσει ο πατέρας Τζιβανόπουλος με επίμονα αιτήματά από τους ανθρώπους του Τάγματος , μα και από τη Γερμανική Διοίκηση να χαριστεί η ζωή έστω και για ένα παιδί του από τα τέσσερα , μα εστάθη αδύνατο .

Ιδού και το φωτοαντίγραφο ντοκουμέντο :

Ελεύθερος Ελληνικός Στρατός

Τάγμα ο «Λεωνίδας»

Αριθ. 13

Σπάρτη 23-11-43

Προς

Την Γερμανικήν Διοίκησιν Σπάρτης

Ενταύθα

Κατόπιν προφορικής υμών διαταγής λαμβάνομεν την τιμήν να επιστρέψωμεν υμίν συνημμένως την από 22.11.43 αίτησιν του κ. Δημητρίου Τζιβανοπούλου μεθ’ όλων των συνημμένων και να αναφέρωμεν ότι οι μεν δύο αδελφοί Δημοσθένης και Ιωάννης είναι ενεργά μέλη του ΕΑΜ , διαφωτισταί και ομιληταί του ΕΑΜ , ανήκοντες εις μαχητικάς ομάδας , οι δε έτεροι δύο Σωκράτης και Παρασκευάς ανήκουν εις μαχητικήν ομάδα του ΕΑΜ – ΕΠΟΝ και ενήργησαν την επίθεσιν κατά της οικίας του αρχηγού του Ε.Σ. κ. Λεωνίδα Βρετάκου ένθα εφονεύθη ο Γεώργιος Καργάκος συνάμα δε εκ της οικίας των εγένετο εξόρμησις της επιθέσεως .

Κατόπιν των ανωτέρω άπαντα εν τη αιτήσει του πατρός των Δημητρίου Τζιβανόπουλου είναι ψευδέστατα και οι τέσσερις υιοί του όχι μόνο δεν πρέπει να απολυθούν εκ των φυλακών Τριπόλεως ένθα κρατούνται , απεναντίας δε απορούμεν πώς ούτοι μέχρι σήμερον δεν έχουν εκτελεσθή .

Ο Διοικητής

Λεωνίδας Βρετάκος

(…) Αργότερα κυκλοφόρησαν κάποιες δικαιολογίες για τους υπεύθυνους του Τάγματος που απέδιδαν ευθύνες στον ΕΛΑΣ , γιατί προκάλεσε την εκτέλεση των 118 με κάποια επίθεσή του κατά των Γερμανών σε στημένη ενέδρα .

…………………………………………………………………………………………

Μετά την εκτέλεση των 118 το Τάγμα Βρετάκου ενήργησε και επιδρομές με τη συνεργασία των Γερμανών . (…)

Μαρτυρία – ντοκουμέντο γερμανού για τον Ήρωα Καρβούνη

Για τον περίφημο χειρούργο Καρβούνη ειπώθηκαν πολλά . Από την πλευρά του τάγματος χαρακτηρίστηκε σαν μεγάλο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος και σαν αίτιος να μην υποχωρήσουν οι συγκρατούμενοί του στις φυλακές 117 στις προτάσεις των κύκλων του Τάγματος και των συγγενών τους για αποκήρυξη του ΕΑΜ . (…)

Ο Καρβούνης αυτός αποδείχτηκε και μεγάλος πατριώτης κατά τον χαρακτηρισμό από τους ίδιους τους Γερμανούς , που τον εκτέλεσαν στο Μονοδέντρι . (…)

Αλλά εκείνο που δεν επιδέχεται αμφιβολία είναι η πατριωτική όσο και ανδρική στάση του την ώρα της εκτέλεσης .

Ο Γερμανός υπαξιωματικός και ακόλουθος του Φρουράρχου , που είχε μόνιμη διαμονή σε επιταγμένο δωμάτιο της κατοικίας μου , με λίγα σπασμένα ελληνικά μας αποκάλυψε την ίδια μέρα της ταφής των θυμάτων με έκδηλη τη λύπη του :

«Μεγάλο πατριώτη το Δόκτορ . Χαρίζει ζωή του η Γερμανία είπε Τζένεραλ . Εκείνος νυξ . Ένα παιδάκι από 4 αδέρφια είπε , ζήσει . Όχι , είπε ο Γερμανός Αξιωματικός . Αυτό το γέρο , είπε Ντόκτορ . Ούτε αυτό είπε ο Γερμανός . Έβρισε τότε τη Γερμανία και τους Γερμανούς ο Ντόκτορ και τότε τον θέρισαν στο πρόσωπο με το πολυβόλο» .

Αυτά τα λόγια παραφθαρμένα ακούσαμε με τη γυναίκα μου από το στόμα του Γερμανού , που τα συνόδευε με χειρονομίες για να καταλαβαίνουμε . Αυτά τα θυμάται καλύτερα η γυναίκα μου . Αλλά τ’ ακούσαμε με περισσότερες λεπτομέρειες κι από πολλούς άλλους , που και κείνοι άκουσαν από Αξιωματικούς Γερμανούς στα σπίτια τους . Όλοι οι Γερμανοί εκείνοι , που εμπιστεύθηκαν σε Έλληνες τη σκηνή της εκτέλεσης του Καρβούνη , που γνώριζε καλά τη γερμανική γλώσσα , δε δίστασαν να εκφράσουν το θαυμασμό τους για την ανδροπρεπή στάση και για τον πατριωτισμό του Καρβούνη.

Επίλογος

Όλα όσα λέχθηκαν επομένως μέσα στα σκοτεινά χρόνια του μίσους και του σκοταδιού , ας μείνουν στη λήθη τώρα . Το φως της αλήθειας πρέπει πια να διαλύσει το σκοτάδι της πλάνης στη συνείδηση του λαού για την Ιστορία του τόπου , της Λακωνικής γης . (…)»