«Απορώ και διερωτώμαι…»

Γράφει ο Χρήστος Α. Πλειώτας*

Σκέψη και Γνώμη

Διάβασα τον τίτλο της εφημερίδας ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ στο φύλλο του Σαββάτου της 09 – 11 – 2019: «Στα «κάγκελα» η Σπάρτη εν αναμονή των μεταναστών» και «σε βραδυφλεγή «βόμβα» για την τοπική κοινωνία εξελίσσεται το προσφυγικό – μεταναστευτικό ζήτημα στην περιοχή της Σπάρτης τη στιγμή που φαίνεται ότι «κλειδώνει» η άφιξη των πρώτων τετρακοσίων περίπου αλλοδαπών οι οποίοι θα φιλοξενηθούν σε ξενοδοχείο της πόλης».
Γιατί τόσος φόβος για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που είναι δεδομένο ότι θα έρθουν και στην πόλη μας;
Τι νομίζουμε ότι θα μας κάνουν; Τι φοβόμαστε ότι θα μας πάρουν; Από τι νομίζουμε ότι κινδυνεύουμε;
Τα μάτια των ανθρώπων είναι ο καθρέπτης της ψυχής. Έχει διανοηθεί ο καθένας από εμάς να κοιτάξει στα μάτια έναν πρόσφυγα ή έναν μετανάστη; Να δει την αγωνία της ζωής που καθρεπτίζεται στο γεμάτο φόβο και ανασφάλεια βλέμμα του;
Γιατί συντηρούμε μέσα μας έναν υφέρποντα ρατσισμό;
Εμείς οι νοικοκυραίοι πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι κινδυνεύουμε από τους ξανθωπούς, μαυριδερούς, καφετιούς και όλους όσους δεν μας μοιάζουν;
Τι θα μας πάρουν; Τα λεφτά μας; Τα σπίτια μας; Τις μία από τις δέκα σακούλες χρειωδών που αγοράζουμε από τα super martket; ή τις καταθέσεις μας;
Είναι τόσο κακό να ζήσουν ανάμεσά μας αυτοί οι τόσο λίγοι που θα φιλοξενηθούν στην πόλη μας;
Ενυπόγραφα Σας λέω μην φοβάστε.
Δεν είναι εγκληματίες περισσότερο από όσο ενδεχομένως είναι κάποιοι από εμάς που ζουν ανάμεσά μας και δεν τους ξέρουμε.
Δεν αρρωσταίνουν περισσότερο ή λιγότερο από όσο αρρωσταίνουμε εμείς. Δεν είναι ζόμπι ούτε βαμπίρ.
Είναι απλά ομάδες φτωχών, ξεσπιτωμένων και κυνηγημένων που αναζητούν δικαίωμα στην ζωή.
Δεν θα μας κλέψουν και δεν θα μας δολοφονήσουν.
Κι αν κάποιοι εξ’ αυτών γίνουν παραβατικοί και εγκληματίες αναμενόμενο είναι.
Θα κριθούν όπως θα κρίνονταν και κάποιοι και παραβατικοί και εγκληματίες από εμάς, με τον ισχύοντα και για εμάς ποινικό κώδικα και θα πληρώσουν την ίδια τιμωρία που και εμείς θα πληρώναμε.
Τι νομίζετε ότι ήρθαν για να μείνουν για πάντα;
Εκτοπισμένοι και χαμένοι από πατρίδα, οικογένεια, φίλους αναζητούν στήριγμα κυρίως και προεχόντως στην μία και μοναδική δομή φιλοξενίας: «στον ανθρωπισμό μας».
Έτυχε λόγο της δουλειάς μου να βρεθώ το καλοκαίρι στην Σάμο. Μαύρισε η ψυχή μου. Ασυνόδευτα παιδάκια και ευνουχισμένοι ενήλικες σε ένα νησί τουριστικό για εμάς, σωσίβιο γι’ αυτούς, φοβόντουσαν, στην κυριολεξία έτρεμαν ακόμα και να κλωτσήσουν λίγο ποιο δυνατά την μπάλα από όσο έπρεπε, μην λερώσουν το αυτοκίνητου του ντόπιου που ήταν φρεσκοπλυμένο.
Τι φοβόμαστε; Ότι θα έρθουν καραβιές βαρβάρων να κλέψουν τον πολιτισμό μας, τα σύμβολα της πατρίδας μας, την πίστη μας, την υγεία μας, την συνοχή μας;
Πλανόμεθα πλάνη οικτρά. Λειτουργούμε και σκεπτόμαστε ως αδύναμα ανθρωπάκια.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων της γης θέλουν να ζήσουν εκεί που γεννήθηκαν, ανάμεσα στους ανθρώπους που τους καταλαβαίνουν, στις πόλεις και τα χωριά τους.
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι άνθρωποι της γης «ξεκουνιούνται» από την χώρα τους μόνο επειδή δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά και κυρίως γιατί κινδυνεύει η ζωή τους απ’ τον πόλεμο, την φτώχεια, την πείνα.
Ένας στους πέντε από εμάς είναι άνω των 65 ετών!!!
Σε τριάντα χρόνια θα είμαστε ως έθνος ελλήνων κάτω από 9.000.000 εκατομμύρια στην χώρα μας. Ως πότε θα ζούμε με μύθους γραφικούς και επικίνδυνους;
Το στοίχημα για την Σπάρτη δεν είναι η άρνηση της φιλοξενίας των μεταναστών και των προσφύγων, αλλά η μελλοντική μας πρόοδος με αυτούς ενταγμένους στην κοινωνία μας. Η Σπάρτη της συνοχής είναι το όραμα. Ό,τι δεν μπορείς να αποτρέψεις πρέπει να το εντάξεις λειτουργικά και ισορροπημένα στους κόλπους σου.
Με κάθε σεβασμό στην αντίθετη άποψη και στον δημοσιογραφικό λόγο, άποψή μου είναι ότι ετούτη την στιγμή βαρύγδουπες εκφράσεις: «Στα κάγκελα η Σπάρτη εν αναμονή των μεταναστών» ή «σε βραδυφλεγή βόμβα για την τοπική κοινωνία εξελίσσεται το προσφυγικό – μεταναστευτικό ζήτημα της περιοχής της Σπάρτης» φρόνιμο είναι να αποφεύγονται.
Η Σπάρτη πρέπει να υποδεχθεί με ανθρωπιά και φιλότιμο κανονικούς ανθρώπους και όχι λαθρανθρώπους.
Πρέπει να κλείσει τα αυτιά της σε κάθε μορφής σκοτεινή προπαγάνδα.
Η μετανάστευση και η προσφυγιά δεν μας χτυπάνε τυχαία την πόρτα.
Είναι φαινόμενο γεωπολιτικών εξελίξεων της περιοχής μας. Μη αναστρέψιμο δυστυχώς. Αφορά όλη την Ευρώπη άρα και τον μικρόκοσμό μας. Δεν ξορκίζεται με ιαχές και πορείες διαμαρτυρίας πολύ περισσότερο δεν αντιμετωπίζεται με βίαιες εκδηλώσεις. Δεν αντιμετωπίζεται με αμοραλισμό και αναισθησία.
Αφορά τους σημερινούς απόκληρους αυτού του κόσμου.
Κάποτε ήταν και οι έλληνες ξεριζωμένοι μετανάστες και απόκληροι. Κινδύνευσαν με ναυάγια. Βίωσαν την φτώχεια και τον ξεριζωμό. Έφυγαν ως ασυνόδευτα παιδιά για άγνωστους τόπους κουβαλώντας μόνο το σαρκίο τους και την φλόγα της ψυχής τους.
Αλήθεια διερωτηθήκατε εάν έχουν ψυχή οι πρόσφυγες και οι μετανάστες;
Διαβάστε το εξαιρετικό άρθρο των Νίκου Γκιωνάκη, κλινικού ψυχολόγου και επιστημονικού υπευθύνου του κέντρου ημέρας «ΒΑΒΕΛ» (Μονάδα Ψυχικής Υγείας για πρόσφυγες και μετανάστες) και του Στέλιου Σττυλιανίδη, καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής του Παντείου Πανεπιστημίου, ψυχίατρου, ψυχαναλυτή και επιστημονικού συμβούλου του ΕΠΑΨΥ (Εταιρίας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας) και ίσως αλλάξετε άποψη και σταματήσετε να φοβάστε.
«Οι πυγολαμπίδες, έλεγε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, είναι μικρά φώτα που αναβοσβήνουν μέσα στην καρδιά της νύχτας, μακριά από τα εκτυφλωτικά φώτα των προβολέων στις σκοπιές, μακριά από τα ΜΜΕ και τις μεγαλοστομίες των πολιτικών. Οι πυγολαμπίδες φέρνουν κρυφές μαρτυρίες ανθρώπινων ζωών και στις μέρες μας φαίνονται από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, όπου με τις ψυχές των προσφύγων παίζεται ένα απάνθρωπο, διαστροφικό, συστημικό σενάριο χωρίς τέλος. Μια διάσταση του Προσφυγικού που μένει στο σκοτάδι είναι η ψυχιατρικοποίηση των συμπεριφορών αυτών των ανθρώπων. Η κατανόησή τους γίνεται σε όρους ψυχοπαθολογίας («φταίει το τραύμα, φταίνε οι ψυχοπαθολογικές συνέπειες του τραύματος»), ενώ συσκοτίζεται η επίδραση της πραγματικότητας που έχουμε δημιουργήσει γι’ αυτούς. Αυτή χαρακτηρίζεται από έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια (βλ. τις συνθήκες υποδοχής στα νησιά), άρνησης των δικαιωμάτων τους (βλ. τη μη εφαρμογή των πολιτικών μετεγκατάστασης και οικογενειακής επανένωσης), αβεβαιότητας για το παρόν και το μέλλον (βλ. την ανυπαρξία ολοκληρωμένων πολιτικών ένταξης). Αντί για απαντήσεις στα πιεστικά ερωτήματά τους, παρέχουμε αποσπασματικές, ακατάλληλες, ασυντόνιστες παρεμβάσεις, από φορείς που δρουν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, προκαλώντας μεγαλύτερο χάος. Στο χάος της κρίσης, προστίθεται το χάος των παρεμβάσεων. Επιπλέον, η πρόσβαση στα δικαιώματα που έχουν ως άνθρωποι, ως πρόσφυγες, επιτρέπεται μόνο στους πλέον ευάλωτους από αυτούς. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο στην ελληνική εμπειρία να έχουμε περισσότερα παραδείγματα παρεμβάσεων προς αποφυγή, παρά προς μίμηση.
Παράδειγμα 1: Ψυχολόγοι του προγράμματος Philos («Ολοκληρωμένη επείγουσα παρέμβαση υγείας για την προσφυγική κρίση», υλοποιείται από το ΚΕΕΛΠΝΟ) που εργάζονται σε κέντρα φιλοξενίας προσφύγων εκπαιδεύτηκαν στη χρήση του ψυχοδιαγνωστικού εργαλείου MMPI-2 (Minnesota Multiphasic Personality Inventory). Το MMPI-2 αποτελεί το βασικό εργαλείο για τη διάγνωση ψυχοπαθολογίας και τη χορήγηση εκθέσεων ψυχικής υγείας. Πουθενά στον κόσμο δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε τέτοιο πληθυσμό, σε αυτές τις συνθήκες.
Παράδειγμα 2: Μεγάλος αριθμός ειδικών ψυχικής υγείας έχει προσληφθεί από ελληνικούς οργανισμούς, διεθνείς και εθνικές ΜΚΟ για να εργαστεί στο πλαίσιο βραχύβιων έργων (projects), που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ ή άλλες πηγές, στον τομέα της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και της φροντίδας της ψυχικής υγείας μεταναστών, αιτούντων άσυλο και προσφύγων. Οι περισσότεροι μέχρι να καταλάβουν τι συμβαίνει παύουν να εργάζονται, αφού η σύμβασή τους έχει λήξει. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των ενεργειών είναι η αποσπασματικότητα, η έλλειψη σχεδιασμού, η απουσία εκπαίδευσης και υποστήριξης των εργαζομένων μετά την πρόσληψη. Το αποτέλεσμα είναι, επαγγελματίες που πολλές φορές έχουν θέληση για προσφορά και συνεχή βελτίωση των ικανοτήτων τους να βιώνουν μια πραγματικότητα -ψυχική και πραγματική- παρόμοια με αυτή των ανθρώπων που καλούνται να υποστηρίξουν, καθώς αντιμετωπίζουν καταστάσεις υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας, άφατου ανθρώπινου πόνου και ματαίωσης προσδοκιών για μια πιο ασφαλή ζωή, που συνυπάρχουν με στοιχεία ανθεκτικότητας, κουράγιου, ελπίδας, μα και νοσταλγίας γι’ αυτό που χάθηκε, χωρίς κατάλληλα εργαλεία, σε ένα περιβάλλον χαοτικό, με αβέβαιο μέλλον. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας (και όχι μόνο) αναγκάζονται να ζουν μέσα σε μια παράδοξη συνθήκη: από τη μια καλούνται να αναγνωρίσουν και να πιστοποιήσουν την ευαλωτότητα (που έχει καταστεί η «βασιλική οδός» για την πρόσβαση στα δικαιώματα) κι από την άλλη να τη θεραπεύσουν (αποκλείοντας, έτσι, όσους δεν είναι πλέον ευάλωτοι από την πρόσβαση στα δικαιώματά τους!).
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες συσκοτίζονται ουσιαστικές διαστάσεις της ψυχικής κατάστασης των προσφύγων. Υπάρχει θυμός απέναντι στην ασάφεια, τον εμπαιγμό και τις αδιαφανείς διαδικασίες για την ταυτοποίηση και την παροχή ασύλου. Υπάρχει βίωμα απελπισίας, αίσθημα αυτομομφής και ενοχής όταν δεν μπορούν να προστατεύουν τα ίδια τα παιδιά τους. Υπάρχει ντροπή ότι δεν έχουν θάψει πνιγμένα παιδιά. Υπάρχουν, τέλος, στην αρχική φάση της προσφυγιάς η ετοιμότητα για επιστροφή, αν αυτή είναι εφικτή, και η άρνηση να αποδεχτεί ο πρόσφυγας τον αποχωρισμό και να λύσει τον ψυχικό δεσμό με τη γενέθλια γη. Ο πρόσφυγας είναι απλώς, ψυχολογικά και κοινωνικά, ξεκρέμαστος, χωρίς δυνατότητα σύναψης δεσμού με τον καινούριο τόπο που υποτίθεται ότι τον φιλοξενεί.
Μέσα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας και καθημερινής ανασφάλειας διαβίωσης μέσα στα υπερκορεσμένα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης των νησιών ή στα Κέντρα Φιλοξενίας της ενδοχώρας, όταν τίποτα καθαρό δεν λέγεται από τις Αρχές για το μέλλον τους, για ποιο τραύμα μιλάμε; Για το τραύμα του πολέμου και του ξεριζώματος ή για το τραύμα που προκαλείται -αν δεν προστίθεται- από τις συνθήκες και την αμφιθυμία υποδοχής; Πρόκειται για κοινές αντιδράσεις ανθρώπων σε αντίξοες καταστάσεις και όχι για εκδήλωση -πλην εξαιρέσεων- ψυχιατρικής συμπτωματολογίας.
Τι θα έπρεπε να κάνουμε και πώς να σχεδιάσουμε αποτελεσματικές παρεμβάσεις σε τέτοιες συνθήκες; Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες των αρμόδιων διεθνών οργανισμών για τη φροντίδα της ψυχικής υγείας ανθρώπων που βιώνουν κρίσεις και καταστροφές (όπως είναι όσοι φτάνουν στα ελληνικά νησιά τα τελευταία χρόνια), η οργάνωση των παρεμβάσεων πρέπει να ακολουθεί το μοντέλο μιας πυραμίδας διαρθρωμένης σε επίπεδα.
Στο πρώτο επίπεδο, η ψυχική υγεία σχετίζεται με την παροχή βασικών υπηρεσιών, ενημέρωσης, ασφάλειας και προστασίας. Στόχος είναι η διατήρηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η πρόσβαση στα ανθρώπινα δικαιώματα και η εφαρμογή της αρχής περί μη πρόκλησης περαιτέρω βλάβης.
Στο δεύτερο επίπεδο οι παρεμβάσεις για την ψυχική υγεία αφορούν στην ενδυνάμωση της κοινότητας και της οικογένειας προκειμένου να καταστούν ικανές να παράσχουν υποστήριξη στα μέλη τους.
Στο τρίτο επίπεδο τοποθετούνται οι εστιασμένες, μη εξειδικευμένες παρεμβάσεις υποστήριξης, όπως η παροχή πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας σε άτομα που δείχνουν έντονες αντιδράσεις λόγω υψηλού στρες.
Στο τέταρτο επίπεδο τοποθετούνται οι εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας που απευθύνονται σε όσους έχουν ανάγκη ειδικής παρέμβασης είτε λόγω προϋπάρχουσας ψυχοπαθολογίας, για την οποία ελλοχεύει ο κίνδυνος περαιτέρω επιδείνωσης αν παραμείνει χωρίς φροντίδα, είτε επειδή η κατάστασή τους έχει πλέον συνδεθεί με την ανάδυση σημείων ψυχοπαθολογίας.
Τα ερωτήματα που τίθενται για τη μη εφαρμογή των απλών αλλά και αποτελεσματικών κατευθυντήριων οδηγιών είναι αμείλικτα. Πρόκειται για έλλειψη πολιτικής βούλησης της ελληνικής κυβέρνησης; Για έλλειμμα διαχειριστικής και διοικητικής επάρκειας του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής (με ήδη βαρύ ιστορικό διοικητικής δυσλειτουργίας και καθυστερήσεων σε όλα τα επίπεδα); Ή πρόκειται για μια ανατριχιαστικά διαστροφική συνωμοσία σιωπής μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και ευρωπαϊκών Αρχών».
Εύχομαι στην επόμενη συνεδρίασή του το Δημοτικό Συμβούλιο Σπάρτης να σταθεί στο συγκεκριμένο θέμα αντάξιο των προσδοκιών αυτής της περήφανης πόλης με πρώτο τον Δήμαρχο που δεν πρέπει να τάσσεται ενάντιος με ήπια ρητορική....
Δεν μπορείς σ’ αυτή την ζωή να είσαι «και με τον χωροφύλακα και με τον αστυφύλακα», δηλαδή με το ένα πόδι από εδώ και με το άλλο από εκεί. Είναι το τελευταίο που χρειάζεται αυτή η πόλη.

*Δικηγόρος