Κιλελέρ

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Είναι ένα χωριό της Θεσσαλίας που βρίσκεται 27 χιλ. νότια-νοτιανατολικά από την πόλη της Λάρισας και 2 χιλ. από την Ε.Ο. Αθήνας – Θεσσαλονίκης. Έγινε γνωστό από τα αιματηρά επεισόδια που ξεκίνησαν από εκεί στις 6 Μαρτίου του 1910 και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον Θεσσαλικό κάμπο, τότε που οι αγρότες διεκδικούσαν να τους μοιραστεί η γη, να έχουν οι ίδιοι τη διαχείρισή της και τα μέσα για την καλλιέργειά της.

Είχαν περάσει ακριβώς τρία χρόνια (8 Μαρτίου 1907) από τη δολοφονία του δικηγόρου Μαρίνου Αντύπα από άνθρωπο των μεγαλοτσιφλικάδων κοντά στη Λάρισα. Αν και γεννημένος στην Κεφαλονιά βρέθηκε στη Θεσσαλία, όταν ο θείος του είχε πρόσφατα αγοράσει μεγάλη έκταση στην περιοχή των Τεμπών και είχε αναλάβει τη διαχείρισή της. Εκεί εφάρμοσε προοδευτικά-πρωτοποριακά μέτρα, επαναστατικά για την εποχή, όπως η αργία της Κυριακής, η αμοιβή των κολίγων με το 75% της παραγωγής από το 25% που ίσχυε μέχρι τότε, η παραγραφή των χρεών τους κ.λπ. Οι θέσεις αυτές ενόχλησαν σφόδρα τους τσιφλικάδες, αλλά εκείνο που τους εξόργισε περισσότερο ήταν οι συγκεντρώσεις και οι ομιλίες που διοργάνωνε κινητοποιώντας τους εξαθλιωμένους αγρότες να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η μαχητικότητά του ήταν τέτοια που οι ιδιοκτήτες αντιλήφθηκαν ότι καμιά δύναμη δεν μπορούσε να τον σταματήσει και βλέποντας ότι αρχίζει να αμφισβητείται η κυριότητά τους, να χάνουν την κυριαρχία και τον απόλυτο έλεγχο αποφάσισαν να τον βγάλουν από τη μέση.

Τα τσιφλίκια, μεγάλες αγροτικές εκτάσεις, σε κάποιες περιπτώσεις όσο φτάνει το μάτι, είχαν παραχωρηθεί συνήθως δια λόγου από τους Οθωμανούς επιλεκτικά σε κάποιους λίγους αρεστούς Έλληνες, μετά τη συρρίκνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την αποχώρηση των Τούρκων από τη Θεσσαλία. Έτσι δημιουργήθηκε η τάξη των φεουδαρχών που είχε την ιδιοκτησία και τον απόλυτο έλεγχο της διαχείρισης της γης και των μέσων παραγωγής, και παράλληλα η τάξη των δουλοπάροικων δηλ. των σκληρά εργαζόμενων στα κτήματα, κάτω από την επιστασία των πληρωμένων μπράβων των αφεντάδων, έπαιρνε ψίχουλα και ζούσε μέσα σε άθλιες συνθήκες στέρησης, ανέχειας και απόλυτης εκμετάλλευσης.

Παρά την αλλαγή, οι συνθήκες διαβίωσης και ο τρόπος της ζωής των αγροτών επιβαρυνόταν συνεχώς ολοένα και περισσότερο, με την καταπίεση και την εκμετάλλευση να αυξάνεται και τον Έλληνα δυνάστη να αποδεικνύεται συχνά χειρότερος από τον προκάτοχό του. Γράφει ο δικηγόρος και πολιτικός Δημήτριος Μπούσδρας, ηγετική μορφή του αγροτικού κινήματος στις αρχές του 20ού αιώνα στη Θεσσαλία: «Οι καλλιεργηταί, όπως πρώτα, υποχρεούντο να δίδωσιν εις τον γαιοκτήμονα (αφέντην), το τρίτο ή το ήμισυ των παραγομένων καρπών, ενοίκιον διά την βοσκήν των κτηνών, μέγαν αριθμόν ορνίθων και αμνών, ικανήν ποσότητα τυρού, βουτύρου, καυσόξυλων, αιγών, πεπονιών, χόρτου και αχύρου, να στέλωσιν εν θήλυ μέλος, ίνα ζυμώνει και ψήνη το ψωμί της επιστασίας, λείψανον του δικαιώματος της πρώτης νυκτός: Οι τσιφλικούχοι εξουσίαζον το σώμα των γυναικών και των θυγατέρων των κολίγων … Κατώκουν (σ.σ. οι κολίγοι) εις τρώγλας και πολλοί συνέτρωγον εν τη αυτή φάτνη νε τους όνους των, θνήσκοντες δε, και με αιμάσσουσαν καρδίαν, ητένιζον τα πέριξ της κλίνης του θανάτου τέκνα των, διότι τα εγκατέλειπον άστεγα … Οσάκις δε υπεδέχοντο τον αφέντην επισήμως, γονυπετείς, εσύροντο, εκτύπων το χώμα με το μέτωπον τρεις φορές και εφίλουν τον αριστερόν πόδα του. Γενικώς δε ειπείν αι μεγάλαι πιέσεις, αι εξαθλιώσεις και αι αφόρηται ταπεινώσεις δίκην μαστιγίου, έπλητον τα νώτα και είχον κάμει τους χωρικούς δέκτας ενός επαναστατικού ευαγγελίου…» (Βικιπαίδεια).

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ήταν αναπόφευκτη η αντίδραση και η δημιουργία οργανωμένων ομάδων, σωματείων και αγροτικών συλλόγων, οι οποίοι σιγά-σιγά ξεσηκώνονταν και με συλλαλητήρια και πορείες διεκδικούσαν το δίκιο τους, με τις κινητοποιήσεις να γενικεύονται σε ολόκληρο τον κάμπο. Και ενώ όλα είχαν προετοιμαστεί για την πανθεσσαλική συγκέντρωση και διαδήλωση ξεσπούν πράξεις βίας, που είχαν αποτέλεσμα το μακελειό της 6ης Μαρτίου του 1910, αφού η τότε Κυβέρνηση αντιπαρέταξε πάνοπλα αποσπάσματα χωροφυλακής και τσολιάδων, τα οποία έβαψαν στο αίμα το μεγάλο αγροτικό συλλαλητήριο. Όπως κάθε αγώνας έτσι και αυτός τελικά δεν πήγε χαμένος. Λίγα χρόνια αργότερα ο Ελ. Βενιζέλος δημοσίευσε διάταγμα για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών.

Την εξέγερση των αγροτών στο Κιλελέρ τιμούν κάθε χρόνο με την παρουσία τους οργανώσεις και πολιτικά κόμματα. Το μνημείο του αγρότη υπάρχει εκεί για να θυμίζει την ιστορία που διδάσκει και εμπνέει τις νεώτερες γενιές, τους αγώνες και τις θυσίες των ανθρώπων της εργασίας, του μόχθου και της παραγωγής και ότι τίποτα δεν χαρίζεται, δεν παραχωρείται, παρά μονάχα διεκδικείται και κατακτιέται.