Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης*

Με τον νόμο 4254/2014 επί υπουργίας Χαράλαμπου Αθανασίου,οι ρυθμίσεις προστασίας μαρτύρων, επεκτάθηκαν και στα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων (ή ακόμη και στο έγκλημα της δωροληψίας ενός απλού υπαλλήλου). Ενώ,ο προηγούμενος νόμος 2928/2001 αφορούσε την προστασία του μάρτυρα από αξιόποινες πράξεις μόνο εγκληματικών οργανώσεων, με τον νόμο 4254/2014 οι παραπάνω ρυθμίσεις προστασίας μαρτύρων επεκτάθηκαν και στα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων (ή ακόμη και στο έγκλημα της δωροληψίας ενός απλού υπαλλήλου) .
Τα μέτρα προστασίας μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, που προβλέπουν οι δύο ανωτέρω νόμοι:

• η φύλαξη με κατάλληλο προσωπικό της αστυνομίας,
• η κατάθεση με χρήση ηλεκτρονικών μέσων ηχητικής και οπτικής ή μόνο ηχητικής μετάδοσής της,
• η μη αναγραφή στην έκθεση εξέτασης του ονόματος, του τόπου κατοικίας, γέννησης και εργασίας, του επαγγέλματος και της ηλικίας και η μεταβολή των στοιχείων ταυτότητας.
• Τα μέτρα προστασίας λαμβάνονται με τη σύμφωνη γνώμη του μάρτυρα, δεν περιορίζουν την ατομική του ελευθερία πέρα από το αναγκαίο για την ασφάλειά του μέτρο και διακόπτονται αν ο μάρτυρας το ζητήσει εγγράφως ή δεν συνεργάζεται για την επιτυχία τους.

Για την άμεση αρωγή και προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, αρμόδια είναι τα αντίστοιχα Τμήματα Καταπολέμησης Εμπορίας Ανθρώπων της Υποδιεύθυνσης Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος της Διεύθυνσης Ασφάλειας Αττικής και Θεσσαλονίκης, τα οποία συνεργάζονται για το σκοπό αυτό με τις Εισαγγελικές και Δικαστικές αρχές, Δημόσιες υπηρεσίες, φορείς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Αρμόδια Υπηρεσία για την παροχή αστυνομικής προστασίας των μαρτύρων είναι το 4ο Τμήμα Φύλαξης Μαρτύρων της Υποδιεύθυνσης Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος της Διεύθυνσης Ασφάλειας Αττικής και το αντίστοιχο της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης.

Επιπλέον,προβλέπεται: προστασία από ποινικές διώξεις εναντίον τους μετά από μήνυση ή έγκληση για τα αδικήματα της ψευδορκίας, της ψευδούς καταμήνυσης, της συκοφαντικής δυσφήμισης, της παραβίασης υπηρεσιακού απορρήτου ή των προσωπικών δεδομένων και υπαγωγή στις διατάξεις προστασίας μαρτύρων (φύλαξη, απόκρυψη των προσωπικών τους στοιχείων κατά τη διεξαγωγή της ποινικής διαδικασίας, μεταβολή των στοιχείων της ταυτότητάς τους κλπ). Για πρόσωπα που εργάζονται στον Δημόσιο τομέα και προχωρούν στην καταγγελία της διαφθοράς, ψηφίστηκαν μεταξύ άλλων τα εξής: δεν απολύονται, δεν υπόκεινται σε οποιαδήποτε πειθαρχική διαδικασία ή τιμωρία, δεν εξαιρούνται από τη διαδικασία προαγωγής, δεν υφίστανται δυσμενή διακριτική μεταχείριση .

Για τις πράξεις της συγκρότησης ή συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 187 Ποινικού Κώδικα και για τις συναφείς πράξεις,για τα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων ή δημοσίων υπαλλήλων,μπορούν να λαμβάνονται μέτρα για την αποτελεσματική προστασία από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισμό των ουσιωδών μαρτύρων και των υπαιτίων των πράξεων της συγκρότησης εγκληματικής οργάνωσης ή συμμορίας ή της συμμετοχής σε αυτές, μόνο αν αυτοί καταστήσουν δυνατή με αναγγελία στην αρχή την πρόληψη της διάπραξης ενός από τα σχεδιαζόμενα εγκλήματα ή με τον ίδιο τρόπο συμβάλλουν ουσιωδώς στην εξάρθρωση της εγκληματικής οργάνωσης ή της συμμορίας και των οικείων τους.
Μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος μπορεί να χαρακτηριστεί ένα πρόσωπο που συμβάλλειο ουσιωδώς με τις πληροφορίες που παρέχει στις αρχές, χωρίς να είναι ο ίδιος εμπλεκόμενος και χωρίς να έχει ίδιον όφελος, σε υποθέσεις:
- δωροδοκίας/δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων
- δωροδοκίας/δωροληψίας δικαστών
- δωροδοκίας δημοσίων υπαλλήλων
- εμπορίας / επιρροής μεσαζόντων (άρθρο 237Α Π.Κ.)

"και τις συναφείς με αυτές πράξεις", όπως αναφέρει το νέο άρθρο 45Β του Ποινικού Κώδικα

Επομένως, μόνο οι μάρτυρες για αυτά τα αδικήματα και συναφείς με αυτά πράξεις μπορούν να χαρακτηριστούν μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος.

Το παραπάνω πρόσωπο χαρακτηρίζεται "μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος" με:
- πράξη του κατά τόπον αρμόδιου εισαγγελέα ή του Εισαγγελέα Εγκλημάτων Διαφθοράς (υπηρετούν δύο, μία στην Αθήνα κι ένας στην Θεσσαλονίκη
- ύστερα από έγκριση του Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου που εποπτεύει τους Εισαγγελείς Εγκλημάτων Διαφθοράς.

Προστασία από μηνύσεις: αν ο Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου κρίνει οτι δεν είναι απαραίτητη η δίωξη του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος, παραγγέλλει στον αρμόδιο εισαγγελέα να μην ασκήσει ποινική δίωξη ύστερα από μήνυση εναντίον του μάρτυρα αυτού για:
- συκοφαντική δυσφήμηση
- ψευδορκία
- ψευδή καταμήνυση
- παράβαση επαγγελματικού απορρήτου
- παράβαση προσωπικών δεδομένων

Γι' αυτό οι εισαγγελείς που λαμβάνουν τέτοιες μηνύσεις πρέπει να ειδοποιούν τον Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου προκειμένου να εξεταστεί μήπως στρέφονται κατά "μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος", ώστε να κριθεί κατά πόσον πρέπει να ασκηθεί ποινική δίωξη ή όχι.

Προστασία από αντίποινα: οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν να ζητήσουν υπαγωγή στις διατάξεις του Ν.2928/2001, για την φύλαξή τους, την απόκρυψη του ονόματός τους στο στάδιο της κατάθεσης, την μετάθεση/μετάταξη/απόσπαση αν ειναι δημόσιοι υπάλληλοι (ακόμη και χωρίς την δημοσίευση της απόφασης στο ΦΕΚ), την μεταβολή στοιχείων ταυτότητας και την μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα (για τις διαδικασίες αυτές εκκρεμεί η έκδοση υπουργικής απόφασης).

Προστασία στην υπηρεσία: οι δημόσιοι υπάλληλοι που έχουν χαρακτηρισθεί "μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος", σύμφωνα με το νέο άρθρο 26 του Υπαλληλικού Κώδικα, δεν παραλείπονται στην διαδικασία προαγωγής, δεν υπόκεινται σε οποιαδήποτε πειθαρχική διαδικασία ή τιμωρία, δεν απολύονται, δεν υφίστανται δυσμενή διακριτική μεταχείριση ιδίως σε θέματα υπηρεσιακής εξέλιξης, μετακίνησης ή τοποθέτησης.

Οι διεθνείς μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν πλέον να επωφεληθούν από μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη. Ένας σημαντικός νόμος των ΗΠΑ κατά της διαφθοράς, ο Νόμος για την Καταπολέμηση των Πρακτικών Διαφθοράς στην Αλλοδαπή (Foreign Corrupt Practices Act), δίνει πλέον σε μη Αμερικανούς πολίτες τη δυνατότητα να κερδίζουν μεγάλα χρηματικά ποσά, αποκαλύπτοντας αξιόποινες πράξεις. Ένας μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος μπορεί να αποκαλύπτει με εμπιστευτικό τρόπο παραβάσεις που συμβαίνουν σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.

Από το Σεπτέμβριο του 2014, μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος από περισσότερες από 80 χώρες υπέβαλαν αξιώσεις αμοιβής στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ πάνω από 30 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ έχουν καταβληθεί σε ανθρώπους με αυτήν την ιδιότητα.

Την ανάγκη να κατοχυρωθεί νομοθετικά η προστασία των δημοσιογράφων και των «μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος» (whistleblowers), υπογράμμισαν Ευρωβουλευτές , καθώς και καλεσμένοι της συζήτησης που διοργανώθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με θέμα «Προστατεύοντας την αλήθεια».

*Δικηγόρος Αθηνών

* Τα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα τη γνώμη του notospress.gr