ΑΝΤΙΓΟΝΗ του Σοφοκλή
Σαϊνοπούλειο Αμφιθέατρο. Σπάρτη, 3.9.2017
Θεατρική Ομάδα Μολάων "Ιάσθε θεάτρω"
Π ρ ο λ ό γ ι σ μ α
(Υπό Παναγιώτου Κομνηνού)

Απόψε, εδώ στο Σαϊνοπούλειο αμφιθέατρο όπου οι αθάνατες Ελληνίδες Μούσες, αρέσκονται να συνδιαλέγονται με τους κοινούς θνητούς πότε με προτροπές και πότε με διδαχές για τη χρήσιμη γνώση και σοφία, όπως άλλωστε σε όμοιους χώρους γινόταν και κατά την αρχαιότητα, εδώ λοιπόν απόψε θα κληθούμε να βιώσουμε δυο εξαιρετικές πολιτιστικές προκλήσεις, που θα μας κάνουν να νιώσουμε τυχεροί για τη παρουσία μας στο χώρο τούτο.

Η μία πρόκληση έχει να κάνει με την ερασιτεχνική θεατρική ομάδα "Ιάσθε θεάτρω", που μας έρχεται από τους Μολάους, η φήμη της οποίας ολοένα και απλώνεται. Έχει ξαναέλθει εδώ. Απόψε είναι τέταρτη φορά. Έχει περάσει απ' όλους τους θεατρικούς χώρους της Λακωνίας. Προχθές Πέμπτη βρέθηκε στο αμφιθέατρο Καλαμάτας και αύριο Δευτέρα θα βρεθεί στο αμφιθέατρο Ζωγράφου Αθηνών.

Η θεατρική ομάδα "Ιάσθε θεάτρω" ιδρύθηκε το έτος 2010 από την έγκριτη δικηγόρο κ. Χριστίνα Λαμπούση, για την οποία ο Δικηγορικός Σύλλογος Σπάρτης, του οποίου είναι ενεργό μέλος, ιδιαίτερα επιχαίρει και την οποία δημόσια επαινεί για τη πολιτιστική προσφορά της στο νομό μας.

Η ίδια μαζί με τους ερασιτέχνες συνεργάτες της, γυναίκες και άνδρες, που συγκροτούν το θίασο, τόλμησαν ένα θεατρικό εγχείρημα, για το οποίο ακόμη και επαγγελματίες ηθοποιοί είναι διστακτικοί.

Δεν είναι εύκολο θεατρικό είδος η αρχαία τραγωδία. Απαιτεί πολλά πράγματα μαζί για να πονέσει, να προβληματίσει, να διδάξει και ακόμη να εξιλεώσει τους θεατές, προτρέποντάς τους να απαντήσουν στο ερώτημα, τι θα έκαναν οι ίδιοι, αν βρίσκονταν στη θέση των πρωταγωνιστών.

Και είναι για όλους αυτούς τους λόγους το αποψινό θεατρικό εγχείρημα μια πρόκληση. Μία πρόκληση, που κατά την άποψη του ομιλούντος, θα κριθεί ιστορική τουλάχιστον για τα τοπικά δεδομένα.

Η δεύτερη πρόκληση, έχει να κάνει με το έργο που θα παρακολουθήσουμε σε λίγο. Πρόκειται για τη τραγωδία "Αντιγόνη", ενός εκ των μεγαλυτέρων δραματουργών - διανοητών της ελληνικής αρχαιότητος, του Σοφοκλή, ο οποίος γεννήθηκε το 497/5 π.Χ. στο Κολωνό, που ήταν Δήμος της Αθήνας και πέθανε το 406/7 π.Χ., δηλαδή έζησε περίπου 90 έτη.

Η τραγωδία "Αντιγόνη", που ανατρέχει στους μύθους της γενιάς των Λαμβακιδών της πόλης των Θηβών, γράφτηκε και πρωτοπαίχτηκε το 442 π.Χ. και ο Σοφοκλής κέρδισε το α' βραβείο και γι' αυτό του ανατέθηκε και η στρατηγία στον Σαμιακό πόλεμο.

Ήταν τότε, ο 5ος π.Χ. αιώνας, ο Χρυσούς Αιώνας των Αθηνών, με τις νίκες κατά των Περσών, την ανάδειξη των Αθηνών ως ηγέτιδος δύναμης των ελληνικών πόλεων, με τα θαύματα της Ακρόπολης του Περικλή, την ίδρυση Φιλοσοφικών Σχολών κ.α., που συνέβη μια συγκλονιστική κατάκτηση του ανθρώπινου νου, η οποία έμελλε να σηματοδοτήσει σε παγκόσμιο επίπεδο τον τρόπο διακυβέρνησης των λαών όλου σχεδόν του πλανήτη, όπως συμβαίνει σήμερα. Ήταν τότε, η καθιέρωση και η εμπέδωση του πολιτεύματος της άμεσης δημοκρατίας του Σόλωνα και του Κλεισθένη, που θεωρείται ως υψίστη οικουμενική προφορά του αρχαίου ελληνικού πνεύματος*1, έτσι όπως σήμερα έχει εξελιχθεί με τα δομικά χαρακτηριστικά τής κοινωνικής δημοκρατίας.

Ο Σοφοκλής βιώνοντας τις κοσμολογικές αλλαγές του 5ου αιώνα στις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και στις σχέσεις τούτων με την Πολιτεία, παρατήρησε πως οι γραπτοί νόμοι ανάλογα με τις εξελίξεις μεταβάλλονταν, δηλαδή δεν ήταν σταθεροί και επαρκείς - όπως λ.χ. συνέβη με τον Ιουδαϊκό νόμο, που ήταν νόμος εξ αποκαλύψεως με την εγγύηση της θρησκευτικής εξουσίας ή ύστερα με το "Κοράνι" του Ισλάμ, που ως σταθεροί νόμοι εξακολουθούν αναλλοίωτοι να ισχύουν μέχρι σήμερα.

Έτσι τόσο ο ίδιος, όπως και άλλοι - Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης - στο γραπτό νόμο αντιπαράθεσαν την προυπάρχουσα ορφική αντίληψη του άγραφου νόμου ή θείου ή ηθικού νόμου, που απορρέει είτε από τη θεϊκή εξουσία, είτε και από την ανθρώπινη κρίση, είτε ακόμη θεμελιώνεται στην ανθρώπινη συνείδηση, και οι οποίοι νόμοι κάθε φορά ερμηνεύουν την ανάταση προς το αγαθό και τη δικαιοσύνη. Έτσι προέκυψε η τραγωδία ΑΝΤΙΓΟΝΗ.

Το θεατρικό έργο που υμνήθηκε από στοχαστές και αναλυτές όλου του κόσμου ως ένα κατ΄ εξοχήν πολιτικό έργο, καθ' όσον άμεσα σχετιζόταν με τους κανόνες λειτουργίας της Δημοκρατίας και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να διδάσκει, παιζόμενο ακόμη και από θιάσους ξένων χωρών από την Αμερική και Ευρώπη έως και την Ιαπωνία, και μελοποιούμενο από μεγάλους μουσουργούς μεταξύ των οποίων και ο Μίκης Θεοδωράκης *2.

Οι νόμοι αυτοί τους οποίους η Αντιγόνη ονομάζει άγραφους ή θείους νόμους και για τους οποίους πληροφορεί τον Κρέοντα "πως ζουν αιώνια και κανείς δεν ξέρει πως φύτρωσαν στον κόσμο" , είναι οι νόμοι που την κάνουν να ενεργεί από φυσική προδιάθεση κραυγάζοντας " ζω για να αγαπώ και να αγαπιέμαι και όχι για να μισώ". Ακόμη και ο χορός - επίλεκτοι γέροντες της πόλης - επιχειρώντας να ξορκίσει το κακό (βλέποντας τόν Κρέοντα να αντιδικεί με τον γιό του τον Αίμονα - μνηστήρα της Αντιγόνης σε σχέση με την τύχη της -) εκεί προστρέχει, στην αγάπη, με το παγκοσμίως γνωστό ποιητικό αριστούργημα υψηλού αισθητικού κάλλους και ήθους. "Έρως ανήκατε μάχαν....κ.λ.π.." Είναι οι νόμοι οι χαραγμένοι από τους θεούς στην συνείδηση των ανθρώπων, όπως είναι χαραγμένη η αγάπη για το ωραίο. Η αγάπη για τους δικούς μας. Η έννοια για τη δικαιοσύνη. Ο σεβασμός προς τους γονείς (από τις Ικέτιδες του Αισχύλου) - Της φιλοξενίας. Της ευεργεσίας προς τους φίλους. Την ευγνωμοσύνη προς τους ευεργέτες, (από τη Ρητορική του Αριστοτέλη). Της επιείκειας, (από τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη), που είναι η άλλη όψη της δικαιοσύνης). Ο σεβασμός προς το Θεό. Οι σπονδές και ο σεβασμός στους νεκρούς. Της αγάπης προς τα παιδιά (του Ευριπίδη). Της φρόνησης, έτσι ώστε οι άνθρωποι να πράττουν το σωστό και να μην μετανιώνουν μετά, για ότι έκαναν πριν κ.α.

Με βάση τους νόμους αυτούς έπραξε η Αντιγόνη και αντίθετα στο διάταγμα (νόμο) του Βασιλιά Κρέοντα, που απαγόρευε τον ενταφιασμό του αδελφού της Πολυνείκη, αυτή έπραξε το ηθικά σωστό. Επιχείρησε τη ταφική ιεροτελεστία κρυφά και αντίθετα στο νόμο, έτσι ώστε να μπορέσει ο Πολυνείκης να ταξιδέψει αξιοπρεπώς στον άλλο κόσμο. Και έγινε, κατά τον ομιλούντα, η πρώτη γυναίκα στην αρχαία ελληνική γραμματεία και ίσως και στην παγκόσμια που, ως αρχέτυπο υπαρξιακής βιωτικής αγιότητας, άλλοτε ως σύζυγος, άλλοτε ως μάνα και άλλοτε ως αδελφή, και που ως μήτρα της ανθρώπινης ύπαρξης δεν αποδέχεται το τέλος της ζωής, εμμένουσα στα ταξίδια του άλλου κόσμου, να παραμένει διαχρονικά μέχρι σήμερα, εκείνη που κυρίως φροντίζει το νεκρό με προταφικές ετοιμασίες, θρήνους, μοιρολόγια και αδιάκοπα ευχολόγια μνήμης και ανάπαυσης των αγαπημένων.

Πολλοί από τους μελετητές της Αντιγόνης δέχονται πως η αντιπαράθεση μεταξύ του ηθικού νόμου της Αντιγόνη και του γραπτού νόμου του Κρέοντα, είναι μια σύγκρουση μεταξύ του θείου και του ανθρώπινου δικαίου *3. Άλλοι ισχυρίζονται πως η Αντιγόνη ενεργεί υπέρ της γενεάς και της οικογένειας, δηλαδή υπερασπίζεται την "ηθική του κοινού αίματος" έναντι του κράτους και του αναγκαίου στοιχείου του, που είναι ο νόμος. Άλλοι πάλι πως είναι το άτομο, που αντιστέκεται στην εξουσία ή και που αντιδικεί με το σύνολο.

Ανεξάρτητα από τις περιπτωσιολογίες της πιο πάνω αντιπαράθεσης, το ερώτημα που τίθεται είναι άλλο. Ποιος τελικά βγήκε ωφελημένος από την αντιπαράθεση αυτή της Αντιγόνης και του Κρέοντα. Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος ο Σοφοκλής. Κανείς. Και οι δυο έσφαλαν. Δεν συμπεριφέρθηκαν με φρόνηση, γι' αυτό και προέκυψαν ανείπωτες συμφορές. Η Αντιγόνη, ο μνηστήρας της Αίμονας και η μητέρα του Ευριδίκη αυτοκτόνησαν. Η πόλη τη Θηβών νόσησε βαρέως. Και το πλήρωσε ακριβά.

Για να ζουν οι άνθρωποι αρμονικά σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο Σοφοκλής προτρέπει τον σεβασμό και των δύο νόμων και μάλιστα ο ένας να συμπληρώνει τον άλλον. Τον πολίτη που σέβεται και τους δυο νόμους τον ονομάζει "υψίπολι" , ενώ αυτόν που σέβεται μόνο τον ένα από τους δυό, τον ονομάζει "άπολι".

Μήπως πολλές από τις παθογένειες των σύγχρονων κοινωνιών σχετίζονται με την πιο πάνω σοφή θεώρηση του Σοφοκλή;

*1 Δεν πρέπει να αγνοούμε πως η Δημοκρατία γεννήθηκε στη Σπάρτη, πολύ πριν απ' ότι στην Αθήνα, με τη Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου.
*2 Στην Ελληνική αγορά κυκλοφορεί ψηφιακός δίσκος - CD - με τη μουσική του Μ. Θεοδωράκη για την ΑΝΤΙΓΟΝΗ από την ορχήστρα και τη χορωδία της Μόσχας.
*3 Η άποψη ότι πρόκειται για σύγκρουση θείου και ανθρωπίνου δικαίου, γίνεται περισσότερο δεκτή από τους θεωρητικούς της νομικής επιστήμης. Πολλές φορές, στις ποινικές κυρίως δίκες, γίνεται επίκληση του ηθικού - φυσικού δικαίου, όπως λ.χ. συμβαίνει με την αρχή της επιεικείας.

* Τα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα τη γνώμη του notospress.gr