Γράφει η Ι. Σταθοπούλου*

Το μυθιστόρημα «η υπέροχη φίλη μου» είναι το πρώτο βιβλίο της «Τετραλογίας της Νάπολης». Είναι η ιστορία της Έλενας και της Λίλας, που ξεκινάει τη δεκαετία του ΄50 σε μια φτωχογειτονιά της Νάπολης. Ο/Η συγγραφέας παρουσιάζει τη φιλία των δύο κοριτσιών από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους και τις παρακολουθεί ως το σημείο που από έφηβες γίνονται γυναίκες. Ακολουθεί βήμα βήμα την πορεία και την εξέλιξη της καθεμιάς, τον τρόπο που η μία επηρεάζει την άλλη, ελέγχει, καθοδηγεί, αντιπαρατίθεται και συμπληρώνει τη φίλη της. Αυτή η φιλία χρωματίζεται από αγάπη, θαυμασμό, ζήλεια, ερωτική σαγήνη, ανταγωνισμό και βαθιά αφοσίωση. Και φυσικά όλη αυτή η πορεία έχει σαν φόντο την ιστορία μιας λαϊκής γειτονιάς, μιας πόλης και ενός λαού, που βιώνει ραγδαίες και βαθιές αλλαγές με το πέρασμα του καιρού.

Στη αρχή το μυθιστόρημα σε «ξεγελάει». Έχεις την εντύπωση ότι είναι μια παράθεση γεγονότων της κάθε μέρας με χρονολογική σειρά. Αυτό συμβαίνει γιατί η δράση δεν είναι εξωτερική. Σκύβοντας όμως στην αφήγηση με προσοχή ανακαλύπτεις πως η ιστορία έχει εξέλιξη, δράση εσωτερική, με στιγμές κορύφωσης, εντάσεις, ανατάσεις και βυθίσεις. Τη χαρακτηρίζει δηλαδή η «περιπέτεια» με την αρχαιολογική έννοια του όρου, δηλαδή η έντονη μεταβολή εις το εναντίον και οι συνακόλουθες συνέπειες.

Η επιλογή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης δίνει ένα ζεστό τόνο στην εξιστόρηση, μας βάζει στο μυαλό και στην ψυχή της ηρωίδας- αφηγήτριας, που είναι η μία από τις δύο φίλες, η Λενού. Μας επιτρέπει να συμμετέχουμε στις σκέψεις, στους φόβους, στα συναισθήματά της. Με σχεδόν ανεπαίσθητο τρόπο ο/η συγγραφέας διαφοροποιεί το ύφος αλλά και τη γλώσσα της αφήγησης, καθώς η Λενού μεγαλώνει και αλλάζει σχολικές βαθμίδες. Από το αφελές της προσχολικής ηλικίας ύφος φτάνει σιγά σιγά σε περιγραφές ζωντανές, σε γλώσσα στιβαρή, σε σκέψεις σύνθετες. Κι όμως ο τρόπος γραφής δείχνει ανεπιτήδευτος, χωρίς υπερβολές και περιττά στολίδια. Δε γράφει απλά λέξεις, αλλά τις διαποτίζει με εσωτερική δύναμη. Σ’ ένα σημείο γράφει για τον τρόπο που εκφραζόταν η φίλη της , η Λίλα «εκείνη εκφραζόταν με τόσο προσεγμένες φράσεις, χωρίς το παραμικρό λάθος….. και επιπλέον δε φαινόταν το παραμικρό ίχνος προσπάθειας, δεν ένιωθες το τέχνασμα του γραπτού λόγου. Διάβαζα και συνάμα την έβλεπα, την άκουγα». Αυτό ακριβώς έχει επιτύχει η Φερράντε, μια πρόζα κελαριστή, άμεση, διαυγή.

Η ιστορία που διαβάζουμε είναι μια επώδυνη ανθρώπινη περιπέτεια, η περιπέτεια της ενηλικίωσης, του περάσματος από την παιδική ηλικία στην ήβη, που είναι συνήθως τραυματική, καθοριστική για την υπόλοιπη ζωή μας και πολλές φορές με καλά η λιγότερο καλά κρυμμένες πληγές. Σε πολλά σημεία ταυτίστηκα με την ηρωίδα, που γίνεται έφηβη, ειδικά στις φοβίες, στις ανασφάλειες, στην απεγνωσμένη αναζήτηση της αποδοχής και της αγάπης.

Παράλληλα μ’ αυτή «τρέχει» και μια άλλη ιστορία, εκείνη των ανθρώπινων σχέσεων με την πολυπλοκότητα, τις δυσκολίες, τις χαρές και τις διαψεύσεις τους. Στη λαϊκή γειτονιά που μεγαλώνουν οι φίλες περισσεύει η ανέχεια, οι προκαταλήψεις, τα κουτσομπολιά, τα ξυλοφορτώματα από τους άντρες – αφέντες σε γυναίκες και παιδιά, οι καυγάδες ανάμεσα σε γυναίκες «δηλητηριασμένες από τους άντρες». Εκεί ζουν μεροκαματιάρηδες, που ξεπέφτουν και φτάνουν ως το έγκλημα, μαυραγορίτες- δωσίλογοι, που γίνονται οι νεόπλουτοι «πάτρονες» της γειτονιάς, ξεπλένουν μαύρο χρήμα και έχουν σχέσεις με την καμόρα. Νεαροί νταήδες καταδυναστεύουν τη γειτονιά και πολλοί σκύβουν το κεφάλι αποφεύγοντας να ανοίξουν παλιές πληγές. Και γύρω η πόλη αλλάζει, καθώς έρχεται η «μεγάλη ώρα της ανάπτυξης». Και τι δεν μας θυμίζουν οι σκηνές και οι καταστάσεις που περιγράφει η Φερράντε! Από σκηνές του νεορεαλιστικού ιταλικού σινεμά ως τις δικές μας πόλεις και γειτονιές του ’50. Οι δύο ιστορίες συμπλέκονται και γίνονται μια ενιαία και δυναμική εξιστόρηση της ζωής ενός κοριτσιού, που ανοίγει δύσκολα το δρόμο του και προχωράει, όπως όλοι μας, με αμφιβολίες, νίκες και ήττες.

Και για να κλείσουμε θεωρώ ότι τα ουσιαστικά ερωτήματα , που βάζει το βιβλίο, είναι: Πώς προχωράμε στη ζωή μας; Τι καθορίζει το δρόμο μας, την εξέλιξη μας; Πόσο ελεύθεροι είμαστε πραγματικά στις επιλογές μας; Πόσο το οικογενειακό, κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον μας περιορίζει, μας δεσμεύει; Ποιο είναι το περιθώριο, που έχουμε, να ορίσουμε την πορεία μας και να διαμορφώσουμε την ύπαρξή μας;

Σπάρτη 29 Νοεμβρίου 2016-12-15

Υ.Γ.1 Χρησιμοποίησα αρσενικό και θηλυκό άρθρο (ο/η) για τον/την συγγραφέα, επειδή το Φερράντε είναι καλλιτεχνικό ψευδώνυμο και κανείς δεν γνωρίζει την ταυτότητα του/της

Υ.Γ.2 Για την αλήθεια του πράγματος σας λέω ότι το θέμα του βιβλίου, αλλά και η αφήγηση δεν άρεσαν σε όλα τα μέλη της Λέσχης. Επίσης σχολιάστηκε η επιλογή της τετραλογίας ως «σιριαλ-οποίηση» (συγγνώμη για το βαρβαρισμό), που στόχο έχει την εισπρακτική επιτυχία.

* Για την Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης