Γράφει ο Γιάννης Μητράκος

Στα πολύ παλιά χρόνια τα παιδιά των χαμηλών κοινωνικά τάξεων, της εργατιάς και της αγροτιάς, ήταν καταδικασμένα σε αγραμματοσύνη κι έπαιρναν πρόωρα το δρόμο της χειρωνακτικής εργασίας με την γονική παρότρυνση: «Μάθε παιδί μου μια τέχνη για να ζήσεις»!

Χρειάστηκαν σκληροί κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες, ατομική και συλλογική συνειδητοποίηση, για να αρχίσουν σιγά-σιγά οι απόκληροι της ζωής, να αποκτούν τα αυτονόητα, σήμερα, δικαιώματά τους στη Δημόσια Παιδεία και να κατορθώσουν να στείλουν τα βλαστάρια τους - πρώτα τ’ αγόρια - σε κάποιες πανεπιστημιακές σχολές, που ως τότε ήταν προνόμιο της ολιγαρχίας και της πλουτοκρατίας!

Με αιματηρές οικονομίες, με απίθανες στερήσεις παλεψαν για να μη λείψουν τα στοιχειώδη χρειαζούμενα από τους φοιτητές, που πολλάκις μοιράζονταν μια φτωχική κάμαρη και την ίδια κατσαρόλα! Οι γονείς πέρασαν σταδιακά στη συμβουλή: «Μάθε παιδί μου γράμματα», πιστεύοντας πως έτσι ανοιγόταν ένα νέο ελπιδοφόρο μέλλον για τα παιδιά, τις οικογένειές τους και τον τόπο τους.

Και πράγματι, παρά τις εθνικές, πολιτικές και κοινωνικές περιπέτειες που πέρασε η πατρίδα μας, παρά τις ολοφάνερες ταξικές διαφορές, που ορθώνονταν σε κάθε προσπάθεια να ανέβει κοινωνικά ένας εργαζόμενος, τα παιδιά αυτά κατάφεραν να σπουδάσουν και να χαράξουν καινούρια πορεία, ιδίως μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο σπαραγμό.

Το συντηρητικό μεταπολεμικό ελληνικό κράτος δεν ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα «για τα παιδιά των εργατών». Χρειάστηκε να κερδίσει τις εκλογές του 1963 και του 1964 η Ένωση Κέντρου για να υπάρξει, για πρώτη φορά, κρατικό ενδιαφέρον για μια Παιδεία στην οποία θα είχαν πρόσβαση και ευκαιρίες οι νέοι των κατώτερων κοινωνικών τάξεων.

Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση της Ένωσης Κέντρου, την περίοδο 1964-1965, με Πρωθυπουργό και Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου, Υφυπουργό τον λόγιο και συγγραφέα Λουκή Ακρίτα και Γενικό Γραμματέα τον Εκπαιδευτικό, Φιλόσοφο, διακεκριμένο συγγραφέα και Ακαδημαϊκό Ευάγγελο Παπανούτσο, ήρθε με καθυστέρηση είκοσι ετών (!!!) να προσαρμόσει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με τις παγκόσμιες μεταπολεμικές τάσεις!

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος με τη συνεργασία του Ιωάννη Κακριδή εκπόνησε το σχέδιο της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, που περιλάμβανε ένα ευρύτατο φάσμα παρεμβάσεων στο χώρο της Παιδείας. Μερικές απ’ αυτές ήταν οι εξής:

• Η κατάργηση οποιωνδήποτε οικονομικών επιβαρύνσεων για σπουδές και στις τρεις βαθμίδες (δωρεάν παιδεία).

• Η επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από τα έξι στα εννιά χρόνια.

• Η διαίρεση της Μέσης Εκπαίδευσης σε δύο ανεξάρτητους κύκλους.

• Η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας ως αποκλειστικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο και ως ισότιμης προς την καθαρεύουσα στις άλλες βαθμιδες.

• Η ριζική αναμόρφωση του τρόπου επιλογής των υποψηφίων για τα Πανεπιστήμια ( Ακαδημαϊκό Απολυτήριο).

• Οι αλλαγές στα Προγράμματα με την προσθήκη νεωτερικών μαθημάτων όπως η Κοινωνιολογία και τα Στοιχεία Οικονομικών Επιστημών.

• Η ενίσχυση των Φυσικών Επιστημών και των Μαθηματικών.

• Η διδασκαλία, στις τρεις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, των αρχαίων κειμένων αποκλειστικά από μετάφραση.

• Τα νέα σχολικά βιβλία.

• Η μέριμνα για τη σίτιση και τη μεταφορά των μαθητών.

• Η τρίχρονη εκπαίδευση των δασκάλων στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες.

• Η ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ως οργάνου για την υλοποίηση της νέας Εκπαιδευτικής Πολιτικής και την Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών.
• Η αύξηση των δαπανών για την Παιδεία στον κρατικό προϋπολογισμό.

• Η βελτίωση της οικονομικής θέσης των Εκπ/κών.

Όπως επισημαίνει ο Αλέξης Δημαράς: «Για πρώτη φορά το Ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα μείζον και ολοκληρωμένο σχέδιο συντονισμένων (ως προς τη σχέση στόχων και μέτρων) αλλαγών στο εκπαιδευτικό σύστημα»!

Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, δυστυχώς, δεν επρόκειτο να τελειοποιηθεί! Τα κατεστημένα συμφέροντα και οι συντηρητικές δυνάμεις την πολέμησαν με ακραίο και αισχρό, συχνά, τρόπο με συνέπεια οι μετέπειτα κυβερνήσεις των αποστατών, αν και προέρχονταν από το χώρο της Ένωσης Κέντρου, να μην προχωρήσουν στην ψήφιση δύο νομοσχεδίων που εκκρεμούσαν – ένα για την Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση και ένα για την Τεχνικο-Επαγγελματική Εκπαίδευση- με τα οποία θα ολοκληρωνόταν η Μεταρρύθμιση! Το τέλος της ήρθε με τη χούντα των Συνταγματαρχών (21 Απριλίου 1967), που ακύρωσε τα περισσότερα από τα στοιχεία της και τα αντικατέστησε με σκοταδιστικές επιλογές.

Το 1976, δυο χρόνια μετά την κατάρρευση της χούντας και την παλινόρθωση της Δημοκρατίας η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Ράλλη προχωρεί στη δική της Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, στην οποία ενσωματώνονται τα περισσότερα από τα στοιχεία της Μεταρρύθμισης του 1964 και καθιερώνεται ως αποκλειστική γλωσσα η δημοτική, τερματίζοντας μια διαμάχη περίπου δύο αιώνων, η οποία δίχασε το λαό και ταλάνισε την πατρίδα μας. Τα παιδιά των λαϊκών τάξεων έχουν πλέον μια πιο άνετη εξέλιξη, όσον αφορά τις πανεπιστημιακές σπουδές και οι γονείς αισθάνονται να δικαιώνεται η επιθυμία τους να «μάθουν τα παιδιά τους γράμματα»!

Από εκεί και πέρα, όμως, άρχισε με ολοένα πιο κλιμακούμενο ρυθμό το παιχνίδι των δήθεν Εκπαιδευτικών Μεταρρυθμίσεων των εναλλασσόμενων κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και Νέας Δημοκρατίας, οι οποίες απορρύθμισαν, απαξίωσαν και υποβάθμισαν τη Δημόσια Παιδεία σε τέτοιο βαθμό, ώστε η χώρα μας να βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις κατάταξης των διεθνών κέντρων αξιολόγησης! Κι αυτό παρά το σπουδαίο στελεχικό δυναμικό που διαθέτουμε, παρά τη φυσική οξύνοια των σπουδαστών μας και την ύπαρξη σχολών-νησίδων, οι οποίες διακρίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο!

Το χειρότερο αποτέλεσμα των πολιτικών επιλογών αυτών των κυβερνήσεων στο χώρο της Παιδείας είναι το γεγονός της σημερινής τεράστιας ανεργίας των πτυχιούχων των ελληνικών πανεπιστημίων, της αναγκαστικής μετανάστευσής τους σε άλλες χώρες, οι οποίες απολαμβάνουν τις υπηρεσίες τους, χωρίς να έχουν δαπανήσει ένα ευρώ για την όλη κατάρτισή τους ή της πρόσληψής τους σε παράταιρες εργασίες (π.χ. σερβιτόροι, πωλητές κλπ) έναντι 460 ευρώ!

Η πιο μορφωμένη γενιά των Ελλήνων βρίσκεται απελπισμένη σε πλήρες αδιέξοδο και αντιμέτωπη με τον μνημονιακό πολιτικό κυνισμό, που βλέπει «στο βάθος του τούνελ το φως της ανάπτυξης»! Δίπλα στη νεολαία μας στέκεται η ελληνική οικογένεια, που στερήθηκε μια πιο άνετη ζωή και διέθεσε μεγάλο μέρος του εισοδήματός της για τις σπουδές των παιδιών της κι αναρωτιέται, τώρα, μήπως έκανε ένα μεγάλο λάθος επιλέγοντας να τα σπουδάσει, μήπως το «μάθε παιδί μου γράμματα» είχε φτάσει στο τέλος του μετά τις συνειδητές πολιτικές ενέργειες και αποφάσεις των κυβερνήσεων της τελευταίας περιόδου και όχι μόνο!

Όσοι είχαν ευαίσθητες κεραίες, ανοιχτά μυαλά και δεν φορούσαν παρωπίδες, είχαν καταλάβει ήδη από το 1981 που πήγαινε η κατάσταση στην πατρίδα μας και στην Παιδεία της. Ο γνωστός Φιλιατρινός σκηνοθέτης και σεναριογράφος Θοδωρής Μαραγκός είχε μιλήσει για όλα αυτά στην προφητική ταινία του «Μάθε παιδί μου γράμματα», από την οποία δανειστήκαμε το σημερινό τίτλο μας.

Ο χήρος συντηρητικός Γυμνασιάρχης (Β. Διαμαντόπουλος) ενός σχολείου της Γορτυνίας με τους δυο γιους του, τον πτυχιούχο μεταλλειολόγο (Κ. Τσάκωνας) και το μίασμα (Ν. Καλογερόπουλος) που έχει το νου του στα κορίτσια, παντρεύεται την προοδευτική δασκάλα (Α. Μαντζουράνη) και συγκροτούν μια οικογένεια, η οποία βιώνει στη μικρή κοινωνία της επαρχιακής κωμόπολης όλες τις αντιθέσεις, τις καταστάσεις και τα προβλήματα της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Στην ταινία υπάρχει αυτός ο διάλογος μεταξύ του πτυχιούχου άνεργου γιου με έναν δημοσιογράφο που ψάχνει να βρει το λόγο για τον οποίο ο γιος του Γυμνασιάρχη, το καμάρι του, δεν βρίσκει την παραμικρή δουλειά που να είναι αντάξια του πτυχίου του.

Ιδού ο διάλογός τους!

ΔΗΜ.: Τι ακριβώς σπούδασες;
ΓΙΟΣ: Μηχανολόγος-Μεταλλειολόγος με ειδικότητα στις υψικαμίνους.
ΔΗΜ.: Δεν ήξερες ότι υπήρχε κίνδυνος να μείνεις χωρίς δουλειά;
ΓΙΟΣ: Η επιλογή δεν έγινε τυχαία. Όταν ήμουν στο Λονδίνο και αναζητούσα ποιο τομέα να διαλέξω η κυβέρνηση εξήγγειλε νέα μέτρα για την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου. Αυτό για μένα άνοιγε ένα δρόμο για επιστημονική εξειδίκευση ανωτέρου επιπέδου. Βέβαια εκείνον τον καιρό ένας μεγάλος βιομήχανος έλεγε ότι ο ορυκτός μας πλούτος είναι η προίκα της καθυστερημένης Ελλάδας για το γάμο της με την προηγμένη Ευρώπη.Έχω όλα τα στοιχεία, αν τα χρειαστείς. Αυτό εγώ τότε δεν το έλαβα υπόψη γιατί σκεφτόμουνα και είπα: «Τι πάει να κάνει αυτός, πάει να τα βάλει με το κράτος»; Πού να ξέρω, όμως, ότι το κράτος στην ουσία είναι αυτός; Όχι μόνο τον ορυκτό μας πλούτο δώσαμε προίκα στην ΕΟΚ, κυρίως στην ΕΟΚ, αλλά όλη την Ελλάδα! Πού να φανταστώ εγώ, όταν σπούδαζα επιστήμονας, ότι θα γινόμουνα μια προίκα; Όλη η Παιδεία έχει γίνει μια προίκα!Τι τα θες φίλε μου, η ουσία είναι ότι αυτοί δεν είναι πατριώτες!

ΓΥΜΝΑΣ.: Τι είναι αυτά που λες γιε μου;
ΓΙΟΣ: Δυστυχώς από εκεί ξεκινάει το κακό πατέρα!
ΓΥΜΝΑΣ.: Μα αυτά τα λένε οι κομμουνισταί!
ΓΙΟΣ: Όλος ο κόσμος τα λέει!
ΓΥΜΝΑΣ.: Κι από πότε έπαψαν να είναι πατριώτες;
ΓΙΟΣ: Και πότε ήταν;
ΓΥΜΝΑΣ.: Παιδί μου...

Τέλος και ο νοών νοείτω!