Γράφει ο Νίκος Μπακής

[Προτείνουμε όσοι δεν έχουν διαβάσει το α’ μέρος του οδοιπορικού «Ο Υδάτινος Δρόμος προς την Λακεδαίμονα» να το διαβάσουν εδώ]

Όσο συνεχίζεται το οδοιπορικό μας έχεις την εντύπωση πως ο Ταΰγετος και οι χαμηλές βουνοπλαγιές του Πάρνωνα, υποχωρούν μέσα στην κοιλάδα. Στενή ως τώρα πλαταίνει και καταλήγει σε πέταλο. Πάνω στον αυτοκινητόδρομο και αφού έχουμε διανύσει δέκα χιλιόμετρα, φθάνουμε στην τεράστια αερογέφυρα στη περιοχή «κοπανάκι». Αριστερά του δρόμου από τη μεριά του Ταϋγέτου, εάν παρατηρήσει καλά κανείς θα δει στο κάτω μέρος τις εγκαταστάσεις και τις καλύβες, οι οποίες είχαν χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες του τηλεοπτικού reality show του MEGA «Η ΦΑΡΜΑ». Τώρα; Ένας απέραντος σκουπιδότοπος και αφού οι παραγωγοί έκαναν τη δουλειά τους, άφησαν αυτά τα παλαιά κτίσματα στο έλεος του Θεού για να ρημάξουν.

Ακριβώς από κάτω μας κυλάει ο μυθικός ποταμός Ευρώτας, όπου το καλοκαίρι το νερό του είναι απόν. Γιατί; Οι πολλές γεωτρήσεις και η υπερβολική κατασπατάληση κατεβάζει τον υδροφόρο ορίζοντα και το ποτάμι χάνεται. Το ποτάμι ρέει υπόγεια και μετά από κάμποσα χιλιόμετρα φθάνει σε κάτι καταπράσινα χωράφια και ένα δάσος να λάμπει από το πηγαίο νερό στις ρίζες του, το «Βιβάρι». Ίσως το ομορφότερο ποτάμιο περιβάλλον στον Ευρώτα. Υπάρχουν δυο τουλάχιστον κεφαλάρια (το Βιβάρι και το Ζορό), με δροσερό νερό και με λίγη εξερεύνηση θα βρείτε και τα ερείπια του ρωμαϊκού υδραγωγείου, όπου υδρευόταν η αρχαία Σπάρτη. Το όνομα Βιβάρι πιθανώς κρατάει από τα ρωμαϊκά χρόνια. Κάτω από το πράσινο θόλο των θεόρατων πλατάνων και φτελιών, τα εξωπραγματικά γαλάζια νερά είναι η απόλυτη αντίθεση με το άνυδρο καλοκαιρινό τοπίο.

Στην ίδια περιοχή μέσα στη φιδίσια κοίτη του Ευρώτα βρισκόταν η «Λαγκεία πηγή», γνωστή από την μυθολογία από ένα περιστατικό που συνέβη σε μια κοπέλα ονόματι «Πελλανίδα». «Την πηγήν Πελλανίδα. Ες ταύτην λέγουσι υδρευομένην εσπεσείν πάρθνον αφανισθείσης δε το κάλλυμμα αναφανήναι το επί κεφαλής εν ετέρα πηγή Λαγκεία» (Παυσανίας Λακωνικά). Σύμφωνα με την παράδοση μια κοπέλα ίσως και πριγκίπισσα στάθηκε σε μια από τις πηγές της Πελλάνας. Καθώς προσπαθούσε να πιεί νερό γλίστρησε, έπεσε μέσα και πνίγηκε. Εκ τότε η πηγή πήρε το όνομά της, «Πελλανίδα πηγή». Ωστόσο η κοπέλα δεν βρέθηκε ποτέ, αλλά το καπέλο που φορούσε βγήκε σε μία άλλη πηγή, την Λαγκεία πηγή, οκτώ περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της σημερινής Πελλάνας.

Από την ανατολική πλευρά της αερογέφυρας και από τη μεριά του Πάρνωνα με την πυκνή βλάστηση, τα πανύψηλα υδροχαρή δέντρα, τα πλατάνια και τις ολάνθιστες πικροδάφνες, ορθώνονται οι λόφοι της Σελλασίας. Σύμφωνα με τον Μεγαλοπολίτη Ιστορικό Πολύβιο, φημολογείτο πως στην συγκεκριμένη τοποθεσία διαδραματίστηκε η πιο φονική μάχη των Σπαρτιατών μέσα στο έδαφός τους. Η περίφημη μάχη της Σελλασίας. Ο Πολύβιος αναφέρει χαρακτηριστικά πως το 223 π. Χ, ένα χρόνο πριν την καθοριστική μάχη της Σελλασίας, ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γ΄ Δώσωνας είχε ήδη καταλάβει τις πόλεις Τεγέα, Ορχομενό και Μαντινεία. Την επιλογή του χώρου για την τελική αναμέτρηση είχε κάνει ο βασιλέας μεταρρυθμιστής Κλεομένης Γ΄, λόγω το ότι το μέρος αυτό ήταν φυσικό οχυρό και κατάλληλο για άμυνα. Ο Κλεομένης οχύρωσε τον λόφο «Όλυμπο» με Σπαρτιάτες οπλίτες και ο αδερφός του ο Ευκλείδας το λόφο «Εύαν» με περίοικους και είλωτες. Όταν έφθασε ο Αντίγονος στην είσοδο της Σελλασίας διαπίστωσε αμέσως όχι μόνο την φυσική οχυρότητα της τοποθεσίας, αλλά και τη θαυμάσια παράταξη του Κλεομένη.

Αντιμέτωπες οι δυο παρατάξεις, η μία με 30.000 Μακεδόνες, Θεσσαλούς, Βοιωτούς, Αρκανάνες, Ιλλυριούς, Αχαιούς και Μεγαλοπολίτες. Και η άλλη με 20.000 Λακεδαιμονίους, η μάχη φάνταζε παιχνιδάκι για τους ατρόμητους Σπαρτιάτες. Ο Αντίγονος όμως δεν είχε πει την τελευταία του λέξη. Κατά την διάρκεια των πολυήμερων αψιμαχιών πριν την μάχη, προώθησε μυστικά ένα τμήμα Ιλλυριούς μέσα στην βαθειά χαράδρα «Γοργύλου» που χύνεται στον «Οινούντα» ποταμό, αιφνιδιάζοντας έτσι τους Σπαρτιάτες. Η κίνηση αυτή οφείλεται σε προδοσία του Σπαρτιάτη Δαμοτέλη, ο οποίος δωροδοκήθηκε από τον Αντίγονο και ήταν ο κυρίως υπαίτιος για τη ήττα των Σπαρτιατών. Ο Ευκλείδας πέφτει νεκρός στη μάχη, ενώ ένα τμήμα της Μακεδονικής φάλαγγας περικυκλώνει και δημιουργεί ρήγμα στις γραμμές του Κλεομένη και τον απομονώνει στον λόφο Όλυμπο. Η σύγκρουση κράτησε έως το βράδυ όπου επέζησαν μόλις μερικοί εκατοντάδες Λακεδαιμόνιοι. Ο Αντίγονος στην συνέχεια μπαίνει θριαμβευτής στη Σπάρτη, της οποίας το έδαφος πατήθηκε για πρώτη φορά στην μακραίωνη ιστορία της από ξένο κατακτητή. Με την οδυνηρή αυτή ήττα των Σπαρτιατών σήμανε και το τέλος του Κλασικού Κόσμου και των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων του Κλεομένη Γ΄ και Άγη Δ΄, ήταν το έτος 222 π. Χ.

Αξίζει να σημειωθεί πως στο 16ο χιλιόμετρο και στην περιοχή «Λαμπαδάμη» βρίσκεται το εργοτάξιο της ανάδοχης εταιρίας Κ/Ξ ΜΟΡΕΑΣ, η οποία έχει αναλάβει την υλοποίηση του μεγαλόπνοου σχεδίου. Παράλληλα κατασκευάζονται εκατέρωθεν του δρόμου σύγχρονες κτηριακές εγκαταστάσεις, πρατήρια καυσίμων, καφετέριες, εστιατόρια κ.ά. Σε λίγο καιρό η ευρύτερη περιοχή θα είναι στο επίκεντρο του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, καθώς θα φιλοξενεί το πρώτο υπαίθριο αρχαιολογικό πάρκο της Λακωνίας. Ήδη έχουν δρομολογηθεί ενέργειες για να μεταφερθούν από την αρχαία «Βελεμίνα», τα πρώτα κομμάτια από μια σειρά αρχαιολογικών ευρημάτων που βρέθηκαν κατά μήκος του νέου αυτοκινητόδρομου. Πρόκειται για τμήματα των ρωμαϊκών λουτρών, τα οποία μόλις συναρμολογηθούν μεταξύ τους, θα λειτουργήσουν ως τουριστική ατραξιόν και θα προσελκύσουν τη προσοχή χιλιάδων επισκεπτών.

Η κοιλάδα δεν τελειώνει αμέσως, βλέποντας τη τούρλα που μοιάζει να τη φράζει, βρίσκεται η «κοίλη» (λίμνη) «Λακεδαίμων» (Ιερή Πόλη) «κητώεσσα» (με τα θαλάσσια κήτη: δελφίνια κτλ.). Αριστερά ο Ταΰγετος χαμηλώνει και τα βουνά που βρίσκονται δεξιά πλησιάζουν και χαμηλώνουν κι αυτά. Συνεχίζοντας την διαδρομή του ο Παυσανίας βόρεια και λίγο πριν φθάσει στην αρχαία Πελλάνα γράφει: «Προοϊόντι δε ως επί Πελλάνα χαράκωμα εστίν ονομαζόμενον και μετά τούτο Πελλάνα πόλις το αρχαίον». Περισσότερες πληροφορίες για το «χαράκωμα» δεν έχουμε. Πιθανότατα να βρισκόταν μεταξύ Παρδάλι και «Ψυληθρόραχη», ανατολικά της Πελλάνας (τα φυσικά σύνορα μεταξύ Λακωνίας – Αρκαδίας). Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Πλούταρχος για έναν τάφρο ή φράγμα που χρησιμοποιήθηκε από τις Σπαρτιάτισσες ως οχυρό κατά της εισβολής του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου, ταιριάζουν απόλυτα με την περιγραφή της τοποθεσίας.

Ο Πλούταρχος μας αναφέρει: Επικεφαλής είκοσι πέντε χιλιάδων πεζών, δύο χιλιάδων ιππέων και είκοσι τεσσάρων ελεφάντων ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος το 273 π. Χ. εισέβαλε στην Πελοπόννησο και στρατοπέδευσε στην Μεγαλόπολη. Οι Σπαρτιάτες θορυβηθήκανε περισσότερο με τη παρουσία του Σπαρτιάτη τυχοδιώκτη και αρχηγού των μισθοφόρων Κλεώνυμου, παρά με τον ίδιο τον Ιλλυριό βασιλιά, ο οποίος διεκδικούσε την βασιλεία της Σπάρτης από τον Αρέα. Ο Πύρρος για να κατευνάσει δήθεν τα πνεύματα των Σπαρτιατών λέει ότι ο σκοπός του ήταν να ελευθερώσει την Πελοπόννησο από τον Μακεδόνα Αντίγονο Γονατά και πρόσθεσε ότι επιθυμεί να στείλει τα παιδιά του στη Σπάρτη για να εκπαιδευτούν σύμφωνα με την «Σπαρτιατική Αγωγή». Και ενώ έλεγε αυτά στην αντιπροσωπεία των Σπαρτιατών ο στρατός του είχε ήδη εισβάλλει στην βόρεια Λακεδαίμονα και λεηλατούσε τα πάντα στο πέρασμά του. Ενώ η τρομερή για την εποχή πολεμική μηχανή των ελεφάντων του Πύρρου σκορπούσε το θάνατο και ισοπέδωνε τα πάντα στη διάβα της, οι γυναίκες της Σπάρτης, οι γέροι και τα παιδιά έσκαβαν τάφρο έξω από την πόλη για να φράξουν την κίνηση των ελεφάντων. Κατά την διάρκεια των δύο συγκλονιστικών ημερών της μάχης, οι Σπαρτιάτισσες και οι γέροι φανάτιζαν τους πολεμιστές και τους παρακινούσαν να πολεμούν με θάρρος και δύναμη. Οι απόπειρες του Πύρρου για να ανοίξει δίοδο απέτυχαν παταγωδώς. Τελικά αφού δεν μπόρεσε να καταλάβει την Σπάρτη, ταπεινωμένος από τις Σπαρτιάτισσες επέστρεψε στην Μεγαλόπολη.

Απέραντοι ελαιώνες, μικρά ρυάκια που βγαίνουν κάτω από τη χλόη (Βαρικά), καταρράκτες ίσα με ένα πόδι (Κεφαλόβρυσο). Λυγαριές, σπάνιες κουμαριές, μια σειρά από μικρά φαράγγια σκεπασμένα με βαλανιδιές νάνοι, διαδοχικά λεκανοπέδια και άλλα πολλά. Όλη αυτή η πανδαισία χλωρίδας και γήινων χρωμάτων, συνθέτουν το μαγευτικό τοπίο γύρω από την Πελλάνα.

Φθάνοντας στην αρχαία πόλη ο Παυσανίας μας λέει ότι: εδώ εγκαταστάθηκε ο Τυνδάρεως με την οικογένειά του όταν εκδιώχθηκε από την Σπάρτη από τον αδερφό του Ιπποκόοντα. Μίαν άλλη εκδοχή της παράδοσης της γενεαλογίας των ηρώων της μυθικής εποχής αναφέρει ότι ο Τυνδάρεως και ο Ικάριος ήταν παιδιά του Οίβαλου και της Βάτειας, οι οποίοι ήρθαν σε ρήξη με τον ετεροθαλή αδερφό τους και νόθο γιο του Οίβαλου Ιπποκόοντα για την ηγεμονία του Βασιλείου της Σπάρτης και εξαναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην αρχαία Πελλάνα. Για την πράξη του αυτή θα τιμωρηθεί αργότερα ο Ιπποκόων από τον Ηρακλή και θα αποκαταστήσει τον Τυνδάρεω. «Τυνδάρεω δε οικήσαι φάσιν εντάυθα ότε Ιπποκόοντα και τους παίδας έφευγεν εκ Σπάρτης… ένθα Ηρακλής ετιμώρησε δικαίως του πέρι Ιπποκόοντα». (Παυσανίας Λακωνικά).

Στην συνέχεια μας αναφέρει δυο αξιοθέατα της περιοχής «άξιον θέας», την «Πελλανίδα πηγή» και το ιερό του «Ασκληπιού». «Θέας δε άξιον αυτόθι ιδών Ασκληπιού τε οίδα ιερόν και την πηγήν Πελλανίδα. Ες ταύτην λέγουσι υδρευομένην εσπεσείν πάρθνον αφανισθείσης δε το κάλλυμμα αναφανήναι το επί κεφαλής εν ετέρα πηγή Λαγκεία».

Για το ιερό του Ασκληπιού ο μύθος λέει το εξής: Όταν ο Ηρακλής συγκρούστηκε με τον Ιπποκόοντα για τη βασιλεία της Σπάρτης, τραυματίστηκε στο πόδι και για λίγο καιρό ήταν ανίκανος να συνεχίσει το πόλεμο. Επανήλθε στην αρχαία Πελλάνα, πήγε στο ναό της «Ελευσίνιας Δήμητρας» και παρακάλεσε τον Ασκληπιό να του γιατρέψει το τραύμα. Ύστερα ξαναγυρίζει στο πόλεμο και νικάει τον Ιπποκόοντα και τα παιδιά του. Μετά για να ευχαριστήσει το Θεό έχτισε το ναό του Ασκληπιού στην Πελλάνα.

Οι κίονες της κλασικής και της ρωμαϊκής εποχής που υπάρχουν και σήμερα λίγα μέτρα νότια του χωριού, δικαιώνουν τη μαρτυρία του Παυσανία για την ύπαρξή του στα «Λακωνικά» του.

Κατά την διάρκεια όμως της παραμονής του εκεί, δεν κάνει καμία μνεία για τους Βασιλικούς Τάφους, ούτε για το κυκλώπειο τείχος ή για το ανάκτορο της Λακεδαίμονος. Σήμερα το γεγονός αυτό διχάζει και προκαλεί προβληματισμό στους κόλπους της αρχαιολογίας, ως προς την ακριβή τοποθέτηση του ανακτορικού κέντρου. Οι Άγγλοι αρχαιολόγοι επιμένουν πως η Λακεδαίμων δεν υπήρξε ποτέ και απλά την φαντάστηκε (!!!) ο Όμηρος. Ενώ ένας άλλος Άγγλος αρχαιολόγος, ο συνταγματάρχης William Martin Leake είχε ακριβώς την αντίθετη άποψη. Όταν εκείνος επισκέφθηκε την Πελλάνα, επί Τουρκοκρατίας το έτος 1808 είχε γράψει:

«Εδώ υπάρχουν ερείπια τείχους Ελληνικής Πόλεως που στην ακμή της είχε πλέον τους 5.000 κατοίκους και δέσποζε όλης της ωραίας και κατάφυτου πεδιάδας μεταξύ Ταϋγέτου και Πάρνωνα εκτάσεως 100 χιλιάδων στρεμμάτων περίπου».

Η παλαιά Μητρόπολη του Λακωνικού χώρου στην Πελλάνα, η «Μινυακή Λακεδαίμων» ιδρύθηκε από τους Μινύες γύρω στα 2700 π. Χ. και ήταν μία από τους έξι πρώτους οικισμούς που κατοικήθηκαν από Έλληνες στην Πελοπόννησο. Από γεωγραφικής πλευράς η αρχαία πολιτεία βρίσκεται στα σύνορα της Λακωνίας με την Αρκαδία. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, τρεις οικισμοί υπήρχαν στην μυκηναϊκή εποχή στην περιοχή αυτή: η Πελλάνα ή Πελλήνη (στην ιωνική διάλεκτο), η «Βελεμίνα» (νότια του σημερινού χωριού του Λογκανίκου) και τέλος η «Αίγυς» (Αιγύτιδα, της οποίας λείψανα βρίσκονται βόρεια της γέφυρας του Ευρώτα μεταξύ Πελλάνας - Κολλίνας «το νερό του Σπαντίδου»). Οι τρεις αυτές πολιτείες στα Ομηρικά χρόνια αποτελούσαν την «ΛΑΚΩΝΙΚΗ ΤΡΙΠΟΛΙΤΙΔΑ».

Στα Ομηρικά χρόνια οι Μινύες είχαν εγκαταλείψει την Λακεδαίμονα λόγω ενός καταστρεπτικού κοσμικού φαινομένου και τη θέση τους εγκαταστάθηκαν οι Αχαιοί, οι οποίοι ήταν γνωστοί και ως Μυκηναίοι λόγω των Μυκηνών. Για την προέλευσή τους γνωρίζουμε ελάχιστα, αν είναι βόρειοι, όπως πιστεύεται, τότε ίσως να είναι οι πρώτοι «Ινδοευρωπαίοι» που έρχονται στην βόρεια κοιλάδα του Ευρώτα τον 17ο αιώνα π. Χ.

Οι Αχαιοί ήταν ένας λαός πολεμικός, δυναμικός, ο οποίος οχύρωνε ακροπόλεις, επιδίδεται σε εκστρατείες και επιχειρήσεις, με αποκορύφωμα την επιχείρηση εναντίον της Τροίας. Κατέστρεψαν πολλά στοιχεία του πολιτισμού των Μινύων, ίσως να μην κατανοούσαν τα έργα αυτά. Γιατί η μεταλλουργία, για παράδειγμα, ήταν κάτι εντελώς άγνωστη γι’ αυτούς, η οποία αναπτύχθηκε εξαιρετικά την τρίτη χιλιετία π. Χ. Δημιούργησαν βέβαια και τον δικό τους καλλιτεχνικό πολιτισμό, με τις τοιχογραφίες των ανακτόρων, που επηρεάζονταν από την Μινωική Τέχνη και δημιούργησαν και το δικό τους έπος, τα γνωστά Ομηρικά Έπη.

Χάρη στην ανυπαρξία και αδιαφορία της πολιτείας, ο πόλεμος κατά της αρχαίας Σπάρτης εξακολουθεί να μαίνεται ακατάπαυστα. Στο κάτω κάτω της γραφής εμείς οι ίδιοι οι πολίτες δεν φέρουμε μεγάλο μερίδιο ευθύνης, που εμπιστευθήκαμε τις τύχες της Ιστορικής μας πόλης, σε ανθρώπους ανίκανους και αμόρφωτους για να διαχειριστούν ευαίσθητα θέματα όπως είναι ο πολιτισμός; Και δεν φθάνει μόνο αυτό, αντί να αξιοποιήσουν τα μνημεία των προγόνων μας, τα οποία έχουν μετατραπεί σε εστίες μολύνσεως από σκουπίδια και ναρκωτικά, ονειρεύονται μόνο πότε θα στρογγυλοκάτσουν στη καρέκλα του αντιδημάρχου; (!!!)

Ελπίζω στις προσεχείς εκλογές οι συμπολίτες μας να κάνουν συνετή χρήση των ψηφοδελτίων τους και να εκλέξουν επιτέλους μια δημοτική αρχή αντάξια της βαριάς κληρονομιάς που κουβαλάει πάνω της η ένδοξη Σπάρτη μας και να επανέλθει δριμύτερη στις επάλξεις της Παγκόσμιας Ιστορίας εκεί όπου δικαιωματικά της ανήκει.

Πηγές:

Θεόδωρος Σπυρόπουλος (αρχαιολόγος – ανασκαφέας).

Παυσανίας (αρχαίος Περιηγητής - βιβλίο: « Λακωνικά»).

Όμηρος (ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ – «Ιλιάδα ραψωδία Β΄: στίχος 581»).

Πλούταρχος (αρχαίος Ιστορικός – βιβλίο: «Βίοι Παράλληλοι/Πύρρος Κεφ. 27»).

Πολύβιος (αρχαίος Ιστορικός – βιβλίο: «Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας»)

Φωτογραφίες Νίκος Μπακής